Serendipitet i nb.no: Suksessen til Sigmund Falch med dei humoristiske bilettekstane i fleire små bøker, starta med at han leita etter bilete av Ibsen i Nasjonalbiblioteket sin base. Men, ifølgje Norsk Tidend: «- Eg vart særleg sitjande med eit bilete av kong Haakon som går på ski. Han snur seg liksom mot kameraet og ser snurt over skuldra si. «Kva er det som skjer her?», tenkte eg. «Er det nokon som har sagt noko feil?»
For moro skuld skreiv han ein liten tekst om at det var nokon som hadde fnist litt akkurat i det Haakon byrja å gå. Det fungerte. Det var morosamt. Så han prøvde seg med nokre til».
Biblioteket i vinden! (REAL breaking news) Åstad: Århus (vi har fået kæft for å halde fram med å skrive Århus og ikkje Aarhus, som bystyret deira vedtok i 2010. Men vi er på linje med Dansk sprognævn, som held på «bolle-å’et» (!))
«- Hva er et liv, og hva er et bibliotek? For et lesende menneske er det ikke nødvendigvis atskilt». Kari Løvaas i Klassekampen 22. januar: «Hun er bokaktuell, for i disse dager kommer essayet «Skapelsens sukk og klage», hvor hun drøfter menneskesynet i vår høyteknologiske kultur».
Dårleg timing? 15. januar 1940 blei endeleg Statens bibliotekskole oppretta … Som elles må vere skolen med landets mest omfattande endringshistorie? Men høyrer ikkje den noverande institusjonen til her??
Frå Britt Karin Larsen si debutsamling «5mg blues og andre dikt», 1978
Vi visste jo at Facebook, Youtube og liknande tener stort på at folk klikkar på dei mest spanande, dramatiske og, som det ofte viser seg, falske bodskapa. FB har delvis retta seg etter kritikk, men slikt genererer framleis reklamemillionar til nettstaden. Dette er altså indirekte profittering på innhald frå små og store som legg ut innhald på eige initiativ. Men no går det fram at strøymetenesta Spotify, mest kjend for musikk, tener gode pengar på medvite å innby og spreie podcastar som inneheld konspirasjonsteoriar og falske fakta. Og dei vil ikkje gje seg, i alle fall ikke etter at «berre» Neil Young og Joni Mitchell krev fjerning av låtene sine frå tenesta.
>> 30.1.: Nils Lofgren sluttar seg til. Og Bare Egil, på sin måte.
Khrono.no har i dag ei sak om at 270 medisinske forskarar, legar og sjukepleiarar har signert eit opprop der dei «meiner Spotify er blitt ein av verdas største formidlarar av falsk og skadeleg informasjon».
Les også kva professor i medieinnovasjon ved Universitetet i Oslo, Petter Bae Brandtzæg, som vi kjenner frå ei mengd bibliotekkonferansar, seier om det aukande presset frå slike medium: «Når du først dukkar ned i dette, blir du svimmel. … Det blir meir og meir komplisert å orientere seg i dette landskapet fordi det kontinuerleg blir produsert enorme mengder innhald. Ingen var i nærleiken av å sjå dette komme 15 år tilbake i tid. Det var ei anna verd».
Sjå dei i alt 39 innlegga med taggen «Falske nyheiter» her på bloggen.
Utan den aller minste fare for å krenke nokon her i landet 😜, lenker vi til ein pågåande kulturdebatt i eit visst granneland, der det førebels siste innlegget er av forleggjaren Pelle Andersson.
P.t. kan debatten oppsummerast med dette: «Varför firas en romanmidsommar alltid i ett pittoreskt sekelskifteshus vid en brygga i Stockholms skärgård, på Gotland eller Lysekil? Jo, för det är medelklassens vardag och dess drömmar som ska målas upp. Det är då det säger ”katsching” på Bokus eller Storytel. Och ja, det är med största sannolikhet för att det är medelklassens kvinnor, kulturtanterna, som köper böckerna i det här landet».
Bibliotekarane går heller ikkje fri. Og det er slett ikkje berre kulturgubbar som Andersson som meiner slikt i denne debatten.
PS 1: Pelle Andersson var forresten «i bla’» ved juletider også, i Dagens Nyheter, med innlegget «Åtta problem för kulturministern att lösa i bokbranschen». Dette er bak betalingsmuren, men vi har registrert at tiltak nummer 4 heiter «En rejäl satsning på biblioteken» (vil vi oppleve at bibliotek blir eit tema i utgreiinga av ei ny, norsk boklov?).
PS 2: Bloggaren hugsar også Pelle Andersson frå boka «Den nya kulturrevolutionen», der han og Jesper Lindau tillot seg å verkeleg filleriste den nye, marknadsorienterte kulturpolitikken i heimlandet. Med avslørande døme på kommersialisme, stormannsgalskap og elitisme då Stockholm var Europas kulturhovudstad i 1998.
>> 9.2.: Oppropet er i dag også på Kommunal Rapport. Då blir det lese av lokalpolitikarane og kommuneadministrasjonen. Men kan det bli debatt av det?
Det er ikkje første gongen med nedturar for biblioteka, men no har det fått eit eksistensielt preg. Trass i ein framforhandla avtale i 2019 om levering av lydbøker må biblioteksjefane melde at det er «nesten umulig for oss å tilby disse formatene. Innholdet finnes, men er for dyrt. Å låne en papirbok på biblioteket koster samfunnet fire-fem kroner. Å lytte til en ny lydbok koster i snitt 62,50 kroner. … Offentlige biblioteker må betale mye mer enn andre for e-medier. En papirbok kan lånes ut 20–40 ganger før den må kastes, men en e-lydbok lånes ut bare seks ganger før lisensen må kjøpes på nytt. … Skal folkebibliotekene i praksis nektes å låne ut digitale formater? I så fall er vi om få år håpløst utdatert».
I saka om evalueringsrapporten blir dette utdjupa. Her seier Deichmansjef Knut Skansen: «Når vi ikke klarer å være i nærheten av å dekke behovet som finnes, ser vi at lånerne heller hopper over til engelske lydbøker, som vi har bedre tilgang til. Vi kan miste en stor gruppe lesere av norsk skjønnlitteratur».
Men her kjem samtidig Forleggerforeningas Bjørgulv Vinje Borgundvaag med ei «løysing» som vi måtte lese både to og tre gongar for å tru kva vi såg:
«Han etterlyser også en større diskusjon om bibliotekenes rolle. – Selvsagt skal de ha et godt tilbud, men det er verdt å stille spørsmål ved om bibliotekene skal være med på å bidra til økt lytting eller om de skal bidra til økt lesing, særlig når vi vet at leseferdighetene går ned».
PS: Og hugs: På dei ulike strøymetenestene for lyd- og e-bøker er det ikkje vanskeleg å finne titlar dei berre har som lydbok. Til dømes «100 sitater fra Johann Wolfgang Goethe». Denne finn vi verken som e-bok eller p-bok, verken i ein av dei store nettbokhandlane, på antikvariat.net, i Biblioteksøk eller Oria.no. Og er ho ikkje i Oria, som er nasjonalbibliografien, så betyr det vel at ho ikkje finst som trykt bok. Og at lydboka ikkje er pliktavlevert.
Dét gjorde vi for ein månad sidan, då vi spurde: «Med boklov skal KVA byggjast?» Utan å rekne med å få svar, sjølvsagt. Men så leverte stortingsrepresentant Tage Pettersen frå Høgre skriftleg spørsmål til kulturminister Anette Trettebergstuen om dette lovarbeidet. Svaret kom fredag, men noko innsyn fekk han ikkje.
Pettersen skreiv at «Det er særdeles lite informasjon å finne på departementets sider». Og: «På Nasjonalbibliotekets nettsider fremkommer det at Aslak Sira Myhre fortsatt fyller sin stilling som nasjonalbibliotekar og det står ingen steder hvem som skal stå for dette utredningsarbeidet sammen med Myhre». Mandatet lurte han også på, på linje med bokbransjens professor Tore Slaatta i Morgenbladet.
Initiativet til Pettersen førte i alle fall til avklaring om Sira Myhre sin status: Han er nemleg «utlånt fra Nasjonalbiblioteket til Kultur- og likestillingsdepartementet. Han er formelt en del av departementet i denne perioden og leder en intern arbeidsgruppe. Arbeidet med boklov skjer på denne måten i regi av departementet».
Men om mandatet fekk Pettersen vite at det blir til mens dei går, og kven som er med i arbeidsgruppa til Sira Myhre meiner ministeren også er uinteressant for omverda. Vel, om du tilhøyrer «organisasjoner som melder interesse og som synes relevante», så får du «anledning til å møte hele arbeidsgruppen». Og: «Siden dette er et internt arbeid vil det ikke bli produsert noen eksterne dokumenter. Forslaget til ny boklov vil på vanlig måte bli sendt på ordinær offentlig høring».
Ingenting tyder på at Pettersen har kommentert «svaret».
Jacob Nicolai Wilse skreiv nokre av dei første bygdebøkene våre, om Spydeberg og Eidsberg i Østfold
Nyordninga med full digital pliktavlevering, som vi skreiv om 22. desember, der vi fann både surt og søtt, er no offisielt annonsert på Bibliotekutvikling.no. Her får vi først lese ei gjentaking av det gamle, kjente om at «Bruk av det pliktavleverte materialet er etter lov og forskrift begrenset til forsknings- og dokumentasjonsformål».
Men så kjem ei presisering som er ny, og ho vil hjelpe både bibliotektilsette og brukarar rundt i landet, som til no har vore usikre på dette: «Dokumentasjonsformål omfatter også bruk av kildemateriale i utredningsarbeid, slektsforsking og bygdebokskriving. Det samme vil gjelde journalister og forfattere som søker etter bakgrunnsstoff til prosjektene sine».
Mange folkebibliotek har praktisert omlag noko slikt, andre i mindre grad, men no står det mykje tydelegare.
Då står det berre att at Nasjonalbiblioteket reviderer sidene sine i tråd med dette, slike som denne, denne og denne (lasta ned 20.1.22).
PS 1: Dette er endeleg eit døme på at brukarane har trukke eit litt lengre strå enn opphavarane. Til dømes sa Kopinor i høyringa at «forslaget legg opp til ein dramatisk utvida tilgang til åndsverk, noko som undergrev interessene til rettshavarane og er i strid med internasjonale konvensjonar». Sjå Prop-en side 16. Dei nemner ikkje då at dei sjølvsagt får royalty for bruken.
PS 2: Nokre folkebibliotek har vore kjapt ute med info om endringa, blant anna Karmøy og Sarpsborg.
Her på bloggen har vi den siste tida av fleire grunnar ikkje vore spesielt imponerte over IFLA, den internasjonale bibliotekorganisasjonen. Men når dei no legg fram ein ny Trend Report 2021 Update, er det grunn til å studere han nærmare. Heilskapen i rapporten vil vi nok kome tilbake til, men her og no vil vi konsentrere oss om noko av det aller viktigaste, men dessverre ikkje mest oppmuntrande, nemleg «The Privatisation of Knowledge» (trend nummer 16, side 23).
Kapitlet er problematiserande og ikkje forskjønnande på nokon måte, til skilnad frå det meste anna frå den kanten. Til dømes kjenner vi i dag svært godt til kor vanskeleg det er for biblioteka at musikk og lydbøker i overveldande grad er blitt digitale strøyme-medium. Produsentsida som avtalepartnar har aldri vore så avvisande og likesæle til biblioteka som no (at berre under halvparten av bøkene i nb.no i dag er opne for alle, er også uttrykk for dette, då denne «døra» har vore like stengd i seksten år; for bøker nyare enn 2000). Og når pliktavleveringa er blitt heildigital frå nyttår, har også dette negative følgjer for bibliotektilbodet.
I teksten om trend 16 gjer IFLA også merksam på dei ytterlegare avgrensingane vi vil få når blockchain blir standard teknologi for tilgang til informasjon og kunnskap. Berre få politikarar og samfunnsstrategar «leikar seg» i dag med at biblioteka ikkje trengst, for vi har jo internett, men …
Underteikna brukte hausten på å skrive, redigere – og utforme – årboka til Østfold Mållag 2021. Dei to første oppgåvene i eit kollektiv, men den siste heilt aleine. Og ikkje i noko avansert layoutprogram, men i Word. Enkelt og greitt. Det einaste produktet til no er denne årboka (sjå fotoet), men eg er no lysten på og førebudd på liknande oppdrag.
Kva med den lokale bibliotekhistoria? Eller rapporten frå eit prosjekt?
Sikkert mykje billegare enn kor som helst elles, og eg har samarbeid med eit godt, rimeleg – og kortreist! – trykkeri. Årboka på 106 sider, med god limfrest rygg og godt papir, kosta 26 tusen for 300 eks. Kontakt frilanders @ gmail.com eller 97775170.
Ekstremvariant i London i 2005: Stand med bestseljarar. Når alt var utlånt, gjekk dei i bokhandelen og fylte opp
Plutseleg på nyåret flyt avisene over med smilande biblioteksjefsintervju, der den dominerande saka er kva for bøker som har vore mest utlånte i 2021. Men slik var det ikkje alltid, takk vere faginterne debattar om dette: – Kvifor drive bibliotekreklame for bestseljarane som forlaga, bokhandlarane og pressa køyrer fram?
Jo, vi veit at all merksemd kan vere god merksemd, og for nokre ikkjebrukarar kan slike avisoppslag utløyse bibliotekbruk. Og vi veit at mange bibliotek driv brei og god formidling på eigne plattformer, men kor mange oppdagar eigentleg dette?
Fleire bibliotek burde snakke med lokalavisene for å få faste spalter som til dømes Fredrikstadbibliotek i Fredriksstad Blad. Under den pågåande aviskrisa vil mange lokalaviser setje stor pris på gratis innhald som dette.
PS: Legg gjerne lenker til liknande spalter i kommentarfeltet nedanfor.
I mai i fjor skreiv vi om dei mange nye på strøymebokmarknaden og siterte Aftenposten på at svenske Bookbeat kan dukke opp i Noreg. No er dei her, ifølgje nettstaden Shifter.no, og på kort tid skal dei få seg 100 000 tingarar. Og det heiter at «de fleste store, norske forlagene er allerede signert».
Direktøren seier at «strømmeøkonomien fremdeles er en blindsone for både forlag og forfattere. Her trengs det at plattformer som oss er transparente».
Assosiasjonen trengjer seg på her om «marknadens usynlege hand»! Adam Smith meinte med dette biletet at den frie marknaden er den beste metoden for å sikre lik spreiing av materielle gode og auke samfunnets velferd. Men dette er ganske solid avsanna i ettertid, og at folk som må ty til biblioteket får stadig dårlegare tilgang til lydbøker og musikk, gjer det ikkje sannare.
Underteikna sende i haust inn og fekk antatt ein artikkel i den virtuelle boka «Inspiration för hållbar utveckling inom vuxenutbildningen», utgitt av Nordiska Nätverket för Vuxnas Lärande (NVL). Boka blei lansert i desember, og redaksjonen ser ut til å vere open for fleire artiklar enn dei 39 som inngår når vi skriv januar 2022. Det er sikkert plass for meir om bibliotek!
Artikkelen min heiter «The Library and Sustainability: Passive Consensus and no Debate?» Artiklane har fått ulike taggar, mange har «Ideas», andre t.d. «Philosophy», «Research» eller «Theory». Nokre har to eller fleire. Men teksten min er ein av dei få som berre har fått taggen «Other». Dette er vel greitt nok ei stadfesting av bodskapen min; at FN ikkje har hatt fantasi til å tenkje seg at nokon kunne vere konstruktivt kritisk mot vesentlege sider ved Berekraftplanen deira …
Men dei har gitt artikkelen plassen øvst på samlesida.
«Klette er nå med i en ny gruppe, nedsatt av Direktoratet for høyere utdanning og kompetanse (HK-dir), som er i gang med å utrede hvilke verktøy forskerne trenger for å enklest mulig gjøre sine forskningsdata tilgjengelige og gjenbrukbare. Gruppen ønsker nå innspill og kommentarer fra forskere på deres foreløpige rapport».
Av rapporten ser vi at bibliotekmiljøet er sterkt med, med Maria-Carme Torras, UBB, i styringsgruppa. På side 11, under overskrifta «Presentasjoner og innspillsmøter» kan ein få inntrykk av at biblioteka, ved UHR-Bibliotek, alt har fullført begge delar, men det gjeld vel berre det første? I alle fall er det tillyst eit digitalt innspelsmøte 19. januar, sjå lenka i det førre avsnittet.
På Nrk.no i dag: «En lærer på tåhev»: Ein lærar på ein austkantskole i Oslo skriv at ho «blir beskyldt for skjult rasisme når jeg snakker om lysere tider eller hvite løgner». Og vi hugser saka frå Kunsthøgskolen i Oslo. Dette var utdanningsvesenet, men kva med biblioteket?
Jo, vi hadde debatten rundt «Harry Potter-saka» og LHBT. Og vi har hatt konfliktar rundt SIAN eller ikkje i biblioteklokale. Men i går hadde Svenska Dagbladet (SvD) ei stor sak som viser at ved Stockholms stadsbibliotek har «ytringsangsten» festa seg heilt til topps i leiinga. Etter partipolitisk press. Så kva skjer når biblioteket på denne måten (endeleg!) kan bli sentralt i valkampane?
Saka i SvD er bak betalingsmuren, men finst på Pressreader. Truleg fortel ho så mykje om Noreg om få år, at også bibliotekmiljøet vårt bør lese og følgje med på denne debatten. Som nok også vil kome på Biblist over helga, etter at Jan Szczepanski la ut nokre «highlights» der.
Det er ei lang historie, men veldig kort fortalt handlar det om at ein som arbeider med heimesida til biblioteket ikkje fekk skrive om eit debattmøte der nokre skal ha blitt sterkt krenka. Og om at ord som «hijab, polis och muslim» blei sensurerte vekk i ein tekst om eit leselystprosjekt i ein drabantby. Han oppsummerer at leiinga har kome under politisk press:
Fleire stader kan vi lese om slike som desse, eller som desse. Men bibliotekbloggar Kathleen McCook kjem i dag med éin som dei færraste har høyrt om. I bibliotekarrolla.
Vel, det var som berre frivillig ekstrahjelp han var knytt til skolebiblioteket ved L. C. Humes High School i Memphis, Tennessee, mens han gjekk der. Han blei uteksaminert der i 1953. Kathleen legg også ut foto av lånekortet hans ved folkebiblioteket i heimbyen Tupelo. Nokre klokker som ringjer?
I dag, 8. januar, ville han blitt 87. Men blei berre 42. No, då!?
PS: Kathleen har veldig mykje anna på bloggen. Og viktigare, utan tvil.
Det er utfordringar med å digitalisere. Til og med i det fredelege (relativt) og rike Noreg, med vårt nærmast altomfattande Nettbibliotek, nb.no, gjer reservasjonsrettar og tidsrammer (må vere utgitt før år 2001) at i dag er berre under halvparten (!) av dei skanna bøkene tilgjengelege for alle (sjå PS nedanfor). Og nettinnhaldet som NB haustar frå domenet .no, er for det meste avgrensa til forskingsformål.
Men kva då med Afghanistan? Det nye Talibanstyret har ikkje annonsert store digitaliseringsplanar; tvert imot starta dei etter maktovertakinga fjerning av nettinnhald dei ikkje likte. Men med tanke på historisk dokumentering finst det naudløysingar i dag:
I American Libraries 3. januar fortel Liladhar R. Pendse, bibliotekar ved den austeuropeiske og sentralasiatiske samlinga ved University of California, Berkeley Library, korleis han strarta prosjektet «At-Risk Afghanistan Website Archiving Project» (ARAWA) for å arkivere nettinnhald som var spesielt utsett for å bli tatt ned av Taliban. Det måtte skje fort, så prosjektet varte berre i sju veker. Arkiveringa omfatta nettstader, innlegg i sosiale medium og nyheitsklipp av og om artistar, journalistar, sosiale aktivistar og andre.
Dei gjorde dette på Internet Archive si «Archive it»-teneste, så der ligg det tilgjengeleg i dag, i alt 83 nettstader og over 100 GB. Saman med fleire andre.
PS: Når det gjeld tilgangen til nb.no-innhald per januar 2022: Eit søk i bøkene på nb.no på ordet «og» (det vanlegaste i norske tekstar) gir treff i 574 573 av dei skanna bøkene, men i berre 283 286 bøker med fri tilgang.
