Dette skreiv politisk redaktør Geir Ramnefjell i Dagbladet 27.12., berre éin av svært mange kronikkar og kommentarar dei siste vekene om ChatGPT, for tida einaren på robot-kjendistoppen. Med relativt få ord får han fram dei mest sannsynlege pluss- og minussidene til nyvinninga for eit større publikum.
Men utan å gå i djupet. Nettstaden Khrono er éi kjelde for å bli klokare på dette. Der finn vi blant anna ein polemikk (og starten på ein større debatt?) mellom Petter Bae Brandtzæg – «Kunstig intelligens vil ta jobben frå mange forskarar» – og NHH-professor Tor Wallin Andreassen, som meiner det diametralt motsette.
Andreassen kallar ChatGPT ein «gjetteteknologi», som «kjem til å pumpe ut enorme mengder tekst og informasjon, eller på fagspråk: predikasjonar. Det er nettopp dette som vil føre til stigande etterspurnad etter kunnskapsarbeidarar».
Blant dei etterspurde kunnskapsarbeidarane nemner han ikkje bibliotekarane. Naturleg nok sidan …
Nettstaden Chytomo, som etter eige utsegn er «the largest independent media covering publishing and contemporary literary and cultural processes in Ukraine», har saker og ting å melde frå russiske bibliotek. Så med atterhald om mulege partiske haldningar frå eit okkupert land, her nokre smakebitar:
«Ifølgje ein russisk bokbransjekanal fekk biblioteka i Moskva lister over bøker som skulle fjernast og slettast data til, utan noka offisiell grunngjeving.
Lista omfattar 53 verk av hovudsakeleg utanlandske forfattarar. Blant desse er romanar av Haruki Murakami, Stephen Fry, Antonia Byatt, Jean Genet, Jaume Cabret, Michael Cunningham, Sarah Waters og boka “The Wave” av Todd Strasser om skoleeksperimentet som viser korleis fascismen veks fram i eit samfunn. … Når det gjeld innhaldet i dei fleste av titlane på lista, tyder mykje på at fjerninga skjer fordi dei på ein eller annan måte kjem inn på LHBTQ (IA+) eller fordi forfattarane deira er opne representantar for denne fellesskapen».
Fotoet: Haruki Murakami sine bøker skal no kasserast ved russiske bibliotek. For ikkje berre introduserer han skeive personar i nokre av romanane sine, men han kritiserer Russlands krig mot Ukraina. Ved å lansere ei liste med musikkstykke FOR FRED! Sjå lista med lenker på Youtube. Foto: wakarimasita (CC BY-SA 3.0).
«Kommunal- og distriktsdepartementet tildeler åtte millionar kroner i eingongsstøtte til 27 søkjarar i 45 kommunar som ønskjer å heve den digitale kompetansen til innbyggjarane».
Av dei 27 er to bibliotek, og begge i Rogaland. Men bibliotek har kanskje ein finger med i spelet andre stader også?
På Rygge bibliotek akkurat då desembersola tok ein kikk inn på det litterære juletreet deira
2022 er praktisk talt over, berre feriedagar gjenstår. Nesten.
Men i alle fall blei året eit visst internasjonalt gjennombrot for denne bloggen. Nedanfor ei liste over dei mest lesne artiklane til no i år. Dei engelskspråklege er på topp. Og utfrå statistikken ser vi at folk i dei store utlanda no også les artiklane våre på norsk og svensk. Ved hjelp av Google Translate og liknande. Men så har det også vore store saker «der ute», som krigen i Ukraina og IFLA-krisa. Medbloggar Mikael Böök står for det meste av dette.
Og dette var året vi var medarrangør av vårt første fysiske og zoom-seminar, i Stockholm i juni.
PS: Artiklane på denne lista er slike som er blitt opna individuelt, til skilnad frå dei mange som er så korte at vi ikkje har delt dei ved hjelp av lenka Continue reading.
Ikkje utypisk syn ved norske folkebibliotek. Kassering eller bevaring?
Av Mikael Böök, Isnäs, Finland
“Tyveri av kasserte bøker” var en rubrik på listan Biblioteknorge denna vecka. Anledningen till diskussionen gav en nyhetsartikel på Nrk.no: «Ansatt skal ha stjålet over 5000 bøker fra bibliotek». Dock var det inte fråga om några särskilt värdefulla bokverk, som i Stockholm 2004 . De “stulna” böckerna var denna gång mogna för skrotning eller loppis. Men i diskussionen på listan Biblioteknorge (som jag nedan ska kalla Bibno) väcktes frågor om bibliotekets “interna riktlinjer” för just skrotning av böcker eller annat omhändertagande. Detta fick mig att fundera vidare på bibliotekets “interna riktlinjer” här på bloggen.
Ett annat exempel: Det hände sig för ett tag sedan, att en superstruktur — en grupp av überbibliotekarier, eller tekniker som rår över utvecklingen av bibliotekariernas digitala verktyg — fick för sig att lägga ned Bibno vilket de ockskå gjorde utan dess vidare diskussion. Kanske tyckte de helt enkelt att epost redan är stenålders i jämförelse med modernare digitala kommunikationskanaler typ Facebook, Telegram, Instagram och Zoom. Hur som helst: en mer konservativ grupp av bibliotekarier insåg, att de ville ha kvar sin Bibno. Dessa motsträviga element beslöt därför att grunda Bibno på nytt i egen regi, vilket de också gjorde. Efter en kort övergångsperiod återgick kommunikationen på Bibno till det normala och intermezzot med nedläggningen glömdes bort. Men, skulle jag vilja tillägga: numera fungerar Bibno i egen regi och i högre grad än tidigare enligt bibliotekariernas egna interna riktlinjer.
>> Nytt kl. 21.27 finsk tid: Medbloggare Anders lovar “slutte seg til i kommentarfeltet.Men flere bør også bli med”, säger han.
Det finske Hufvudstadsbladet skriv i dag om om offentleg destruering av «53 verk som de ryska myndigheterna klassar som “hbtq-propaganda”. … En ny, strängare lag, som censurerar allt som har med hbtq att göra, trädde i kraft i Ryssland i början av december. Den ryska författaren och journalisten Sergej Lebedenko har på sitt Telegramkonto delat listan på förbjudna böcker. Till exempel ska Michael Cunninghams Snödrottningen och John Boynes The Absolutist förbjudas på bibliotek i Moskva».
Vidare: «I dekretet som utfärdats den 16 december står det att chefsbibliotekarierna har det sista ordet, men att lagen föreskriver att förbjudna böcker ska föras till avstjälpningsplatsen och förstöras».
Khrono.no skreiv i går om lærebøker som er blitt digitale og som skapar problem for ferske studentar. Den omfattande skjermbruken i skolen og på fritida gjer at dei ikkje lenger kan lese lange tekstar. Og professor Anne Mangen ved Universitetet i Stavanger meiner blant anna at «metaananlyser slår fast at når man skal lese mer enn en side på skjerm, og må bla eller scrolle, går det ofte utover forståelsen. Dette er mer og mer tydelig jo lenger og mer kompleks teksten er».
Men når dei i høgare utdanning må lese langt, vil dei fleste lese på papir. Mange vil ha både papir og skjerm. Ifølgje ei undersøking: «66 prosent av studentene som har svart, foretrekker å lese pensum både på papir og digitalt. Ca. 30 prosent sier at de foretrekker å kun lese pensum på papir».
Samtidig har Morgenbladet i dag overskrifta «Svenske myndigheter: Skjermeksperimentet i skolen er mislykket». MB refererer til Svenska Dagbladet, der skoleminister Lotta Edholm sa at «skjermene i skolen er et mislykket prosjekt. Det finnes noe utrolig merkelig i hvordan Sverige har håndtert dette spørsmålet. … Barn sitter med skjerm store deler av dagen. De beveger seg mindre, leser mindre og anvender penn og papir mindre, samtidig som bøker blir enda mer fraværende. Til nå har svaret fra samfunnets side vært at det skal være enda flere skjermer i skolen.»
Eiksund og sikkert mange andre i både folke- og fylkesbibliotek er ueinige med nasjonalbibliotekar Sira Myhre, som under bibliotekleiarkonferansen i oktober skal ha sagt at «Kostnadene knyttettil fjernlån må ned». Det blir for enkelt.
Fjernlånet utgjer 4 prosent av alt utlån, men er dette «for mykje» eller «for lite»? Faktorar her er at sjølvforsyningsgraden i folkebiblioteka er synkande. Og at (for) mykje av fjernlånet er nye bestseljarar og underhandningslitteratur. Men samtidig aukar fjernlån av faglitteratur. Her er det kanskje ubrukt potensial. Og undersøkinga viser at fjernlån i 2022 avlar meir fjernlån. Trass i nb.no og internett.
Som frilansjournalist, forfattar, mållagsaktivist og debattant i lokalsamfunnet har eg mange gode fjernlånsopplevingar, men eg registrerer at andre i same situasjon, pluss frivillege organisasjonar og miljø, manglar kunnskap om både bøker og nettressursar, blant anna om digitaliseringa på nb.no.
Og som Ola Eiksund skriv: «Noen av de store taperne er masterstudenten som ikke lenger kan ta det desentraliserte studiet, og hen som tar videreutdanning på siden av jobb».
Det er fleire andre problem rundt dette, til dømes med Biblioteksøk og transportmangel i Nord-Noreg. Les rapporten eller intervjuet med to av dei mest involverte, Britt Ellingsdalen og Trygve Kikut.
Utan fjernlånet er det samla folkebibliotektilbodet sterkt svekka. Men fjernlånet er den avgjerande bagatellen som politikarane og det breie laget av brukarar aldri vil gå i demonstrasjonstog for. Her må fagfolka diskutere og presse på. Køyr debatt!
>> Til illustrasjonen: Eg har nyleg fått fjernlånt denne boka, «The Nansen Photographs», på 712 sider. I tillegg til fotografia inneheld ho dei tidlegare upubliserte dagbøkene til mannskapa på ekspedisjonane, noko som må føre til omskriving av historia om nasjonalhelten. Med forsvarleg innpakking ville mål og vekt (4,3 kg) bety 169 NOK for postsending og tilsvarande i retur. Med Transportordninga kostar denne boka like mykje eller lite som ei pocketbok.
Eit av hovudfunna i fjernlånsrapporten er at «Selvforsyningsgraden ved bibliotek og internt i landets fylker er generelt sett fallende». Den viktige Nansenboka finst berre ved seks bibliotek i Noreg, fem UB-ar pluss NB!
Vi knipsa dette under ei vitjing på Dokk1 i 2018. No må dei ta det vekk på fredagane
Skeptikarar har heilt sidan dei første «åbne biblioteker» i Danmark i 2004 og sidan det første norske i Stavern i 2013 vore redde for at «meirope» bibliotek skal bli ei grei spareløysing for politikarane. I mindre målestokk har nok dette vore tilfelle fleire stader, men i dag skriv danske Fagmagasinet at dette kan bli ein realitet heile fredagane på dronningrikets mest bejubla folkebibliotek, Dokk1 i landets nest største by, Århus.
Den tillitsvalde ved biblioteket er naturleg nok redd for at «løysinga» skal spreie seg og minnar om at «Vi må igen forvente, at en del af borgerne vil komme på bibliotekerne på andre dage, hvilket øger arbejdspresset dér, hvor der jo ikke vil være flere ressourcer». Ikkje minst også fordi kommuneleiinga vil leggje ned to filialar.
Også i USA er det kampar om biblioteksjefen sin rett til å avgjere programinnhaldet. Klikk og kikk
Etter fleire dagar med debatt og reportasjar i lokal- og riksmedia blei den svenske kulturministeren (Moderaterna) tydeleg på å krevje «armlängds avstånd till kulturen». Bakgrunnen var at ytre-høgrepartiet Sverigedemokraterna (SD), der dei er i posisjon i kommunar, forsøkte å stoppe «sagostundar» på bibliotek i regi av dragartistar.
I Trelleborg i Skåne sørga Centerpartiet i dag for at «Kulturnämnden beslutade med röstsiffrorna 6–1 att arrangemanget ska genomföras som planerat». I Malmø måtte biblioteket bruke vektarar for å få gjennomført eit slikt arrangement, og der blei ein bibliotektilsett truga på livet. I Olofström blei biblioteket pressa til å overføre berre digitalt. Så får vi sjå om SD får vedtatt gjennomgang av pengebruken ved biblioteket i Kalmar.
Både før og etter riksdagsvalet, der dei blei støtteparti til høgreregjeringa, har SD køyrt hardt på kulturspørsmål av denne typen. Dette kan bli eit alvorleg nederlag for dei.
According to Norwegian folklore trolls can only be defeated by exposure to sunlight (Th. Kittelsen, 1906)
I tillegg til svenske Biblioteksbladet bryt i dag det viktigaste norske bibliotektidsskriftet, Bok og bibliotek, den allmenne togna rundt IFLAs konflikt med generalsekretær Leitner. Han som på kort tid presterte å bli kasta på dagen etter blant anna varsling frå tilsette, men for så å bli tatt inn i varmen igjen som ein heidersmann. Ein snuoperasjon som hovudstyret etter eit forlik har forplikta seg til å ikkje seie éitt ord om. Bok og bibliotek siterer mest frå Biblioteksbladet sitt temanummer, som kom både på svensk og engelsk.
Samtidig siterer tyske Forum Bibliothek und Information Biblioteksbladet og varslar at dei i januarnummeret vil intervjue både Biblioteksbladets redaktør og den tyske IFLA-presidenten Barbara Lison. Sistnemnde har stått last og brast med Leitner heile vegen.
Og 1. desember skreiv administrerande direktør Juha Manninen på nettstaden til den finske bibliotekforeininga blant anna at «Tiden vil vise om organisasjonen vil fornye seg eller om en ny blir født. … Det er mulig at problemene vil lettes dersom det sittende IFLA-styret i sin gjenværende periode tar seg sammen og tar grep, men arbeidernes tålmodighet er tydelig oppbrukt. De er den parten som er mest berørt av den langvarige situasjonen, og løfter og langsomme handlinger vil garantert ikke lenger overbevise dem» (Google omsetting frå finsk til norsk bokmål).
25. november hadde den franske nettstaden Actualité ei sak som også for det meste siterer det svenske tidsskriftet.
>> Nytt 17.12.: Nederlandske Bibliotheeksblad siterer frå Biblioteksbladet.
Elles er det løpande forsøk på oppdatering i enkelte sosiale medium (plutseleg kan det lekke noko her!): Felicity Jupiler Website and Twitter / denne bloggen, Biblioteket tar saka / rekrutteringstenesta Glassdoor med arbeidsgjevar-karakteristikkar av typen Where careers go to die (alle anonyme, frå 2019 til -21).
Bloggaren har under denne tittelen hatt gleda av å melde ei viktig og faktisk nyskapande bibliotekhistorie, The Library, a fragile history av briten Andrew Pettegree og nederlendaren Arthur der Weduwen. Sjå nettutgåva av Bok og bibliotek nr. 4, 2022, som kom ut i dag (og som inneheld mykje anna bra). Frå ingressen min: «Store og små inntrykk frå bokhistoria, bibliotekhistoria og bitar av vitskapshistoria strøymer på, og det går opp for meg kor sporadisk eg har sett meg inn i slikt gjennom snart femti år i yrket! Men inga bok har peika seg ut før».
Alt i mai kunne vi melde at Stockholms stadsbibliotek, folkebiblioteket i Sveriges hovedstad, vurderte å melde seg ut av IFLA. No er dette ein realitet, ifølgje Biblioteksbladet:
«I mejlet nämner Daniel Forsman [biblioteksjefen, vår merknad] hot från Ifla om att Biblioteksbladets rapportering ska få juridiska följder samt att Svensk biblioteksförening har utsatts för påtryckningar om att tysta sin tidning.
”Iflas värdegrund stöder yttrandefrihet och en fri press. Genom att agera så här vid granskning förlorar Ifla trovärdighet och föregår med dåligt exempel».
Artiklane med stikkord IFLA på denne bloggen har uunngåeleg fått eit negativt preg i 2022.
Dette er berre eit hjartesukk ein uggen søndagskveld i desember, men kanskje starten på noko meir. For i mange år har eg ergra meg, men også late meg fascinere av, kor vilkårleg utviklinga har vore av den nasjonale bibliotekpolitikken. Så ein vakker dag skal eg lese på ny alle dei gamle NOU-ane og stortingsproposisjonane osv. og lage ein statistikk over kor mange forslag og fromme ønske som ikkje blei noko av. Og kor mange idear ulike regjeringar ikkje eingong gad å kommentere (Øivind Frisvold gjorde grunnarbeidet i boka «Kunnskap er makt» i fjor).
Til dømes «Skredeutvalet» sin NOU frå 1991, med slett ikkje uambisiøse idear om folkebiblioteka som kunnskaps- og informasjonssentralar (då var informasjonsdatabasar det heilt store, og mange ante at noko ville skje, sjølv om WWW blei ei overrasking to-tre år seinare). Men ballademinister Åse Kleveland torpederte heile utgreiinga i kulturmeldinga året etter, for folkebiblioteket skulle vere litteratur og kultur, basta! (det positive var at også Skrede-forslaget om å lette på gratisprinsippet stranda).
Og ta det store prosjektet på starten av tusenåret, utgreiingane rundt «Bibliotekreform 2014». Landets ypparste bibliotekhovud m.fl. sa der at konsolidering, samanslåing, var løysinga. Men fagmiljøa blei både forvirra og tvilande, og då det etter kvart kom ei bibliotekmelding, var ideen og utgreiinga knapt nok nemnd.
Kvifor blei dette ei sak på bloggen akkurat i dag? Jo, det kom eit nytt nummer av Museumsforum med artikkelen «Museumsreformen. Kultivering, konsolidering og konflikt» (men først seksten år etter at ei museumsevaluering blei etterlyst i bibliotekmiljøet). Artikkelen inneheld mangfaldig kritikk av dei mange museumsfusjonane som faktisk blei gjennomførte over heile landet.
Neste bibliotekutgreiing blir vel ved hjelp av AI. Kanskje like greitt; det kan vanskeleg bli verre enn til no.
.png){kind=link}