Biblioteket tar saka #librarycase

Etter at eg avslutta den kvilelause “bibliotek-overvåkinga” her på bloggen, har eg fått tid til å «ta igjen» ein del verkeleg viktig lesing (for biblioteka er faktisk ikkje så viktige, når no potensialet blir stadig dårlegare utnytta, jamfør den nye boklova, der politikarane vil reservere sentrale delar av framtidas kunnskap og kultur for kremmarane).

2023 er året for verkeleg viktige hendingar og utvikling. «Kunstig intelligens» (KI) og faren for ein ny verdskrig, er slikt ein ikkje kan la liggje til seinare (på 1990-talet gav eg til dømes opp å følgje med på «Jugoslavia-krigane», noko eg har mått forsøke å rekapitulere i ettertid).

Eg ser at KI er tema i alle tidsskrift og blant anna på KORG-dagane no snart, så derfor nokre personlege innfallsvinklar til dette emnet (det strengt bibliotekrelevante overlet eg førebels til dei som driv med det):

For seks år sidan las eg Max Tegmark si bok «Liv 3.0 – att vara människa i den artificiella intelligensens tid». Men som alle  andre før «ChatGTP-hausten» 2022, sa Tegmark slikt om «overmenneskeleg» superintelligens: «Det finst AI-ekspertar som trur det aldri vil skje, i alle fall ikkje på hundrevis av år. Tida vil vise! Omtrent halvparten av AI-ekspertane på Puerto Rico-konferansen vår gjetta at det ville skje innen 2055. På ein oppfølgingskonferanse vi arrangerte to år seinare, hadde dette sokke til 2047» (mi omsetting frå svensk. Boka finst visst ikkje på norsk, dét er synd). 

Så KI- eller AI-alvoret gjekk ikkje skikkeleg opp for meg, og heller ikkje mange andre. Til dømes ikkje Yuval Noah Harari i den nyaste boka si (på norsk), «21 Tanker for det 21. århundre» (2018), den tredje i Sapiens-serien. Han meiner der at vi kan ta det med ro «eit hundreår eller så». Dette er likevel ei umisteleg bok, både for «KI-skeptikarar» og andre, ikkje minst fordi ho er lett å lese! Du fossar fram frå side til side. 

Bjørn Gabrielsen skreiv i DN-Magasinet då boka kom, at «Det er minst 50 prosent sjanse for at Harari, uansett hvor tilfredsstillende og utfordrende han er å lese i dag, vil virke ekstremt utdatert om få år». Just precis, som svensken seier, for i 2023 er vi alt der.

Lena Lindgren si prisvinnande «Ekko» frå 2021 er også pre-chatGTP. Men boka er framleis svært aktuell med det ho handlar om. Ho er filosofisk, psykologisk og nærmast poetisk, og dermed lesbar (eg måtte likevel stoppe opp her og der for å forsøke å forstå). Lindgren er på ein måte endå meir samfunnskritisk enn Harari. Ho tar blant anna eit grundig oppgjer med IT-gigantane i Silicon Valley, spesielt den kyniske, men skummelt kreative Peter Thiel.

Eg var sci-fi-entusiast for femti år sidan, men ikkje lenger. Og slett ikkje sci-fi i filmar og TV-serier. Det har blitt eit mas etter drama, framfor alt. Fleire peikar no på at den dei snikande KI-appane burde overta for dei aggressive robotane i underhaldning og anna fiction, men dette blir nok for krevjande for den store US-amerikanske marknaden, så gløym det.

Harari skriv at når vi skal tenkje «på en framtid med kunstig intelligens, er Karl Marx fremdeles en bedre veileder enn Steven Spielberg».

Det beste av apokalyptisk sci-fi har trass alt vore berre sci-fi, men i dag kjem KI-pionerar som Eliezer Yudkowsky med relativt saklege dommedagsprofetiar, som denne i Time: «Pausing AI Developments Isn’t Enough. We Need to Shut it All Down». Steng alt no, seier han altså, til skilnad frå dei 500 eller kva det er, som vil ha ein utviklingspause for KI på seks månader.

Denne skriv eg ikkje om her, men ho er slett ikkje uinteressant i 2023

Éi bok til: Inga Strümke: «Maskiner som tenker», Kagge, 2023. Ho er altså klart post-ChatGTP. Eg har berre starta lesinga, og har sett på vent den lange innleiinga hennar om KI-historia. For ein som meg, som aldri har programmert ei linje og som såg på NG+ i matte til artium som ein stor siger, er dette ikkje berre enkelt, men eg skal gjennom det. Noko eg har lese er kapitlet om «Superintelligens og annen spekulering». Med stort utbytte. Blant anna er ho god, trur eg, til å drøfte menneskeleg medvit (bevissthet), som er avgjerande viktig, både for dei som vil utvikle superintelligente maskiner, og dei som vi avvikle dei. 

Dette får vere nok i dag. Aviser og tidsskrift er sjølvsagt (altfor) fulle av kronikkar og lesarinnlegg om KI. Men Filter Magasin har ei «sitat-teneste» frå det dei ser som det viktigaste om temaet. Pluss noko på Filter Nyheter.

PS: Bøker som desse ovanfor, dei viktigaste i alle fall, forsøker eg, om muleg, først å skumme som lydbok, gjerne i dobbelt tempo, og så lese på papir eller e-bok. Men eg har sagt det før: I lydbøkene, som no blir viktige for stadig fleire, kuttar forlaga ut fot- og sluttnotar. Eg forstår at det ikkje blir lesarvenleg med mange «tørre» notar, men kvifor ikkje leggje dei ut på ei nettside?! 

Dette gjeld i grunnen nesten all faglitteratur i lydbokform. Hei, norske bibliotek, kva med å kopiere og leggje dei ut, i alle fall sluttnotar, og litteraturlister, om forlaga ikkje vil? Men då blir det vel rettssaker om brot på opphavsretten…

Danmarks Radio har intervjua Harvard-professor Shoshana Zuboff, kvinna som introduserte ordet “overvåkings- kapitalisme”. Og fenomenet chatbot, til no mest kjend gjennom ChatGPT, meiner ho klart høyrer til under dette omgrepet.

Ho seier blant anna: «… da Microsoft for nylig gav en række journalister adgang til en ny chatrobot i søgemaskinen Bing, så erklærede den kunstige intelligens pludselig sin kærlighed til en journalist fra New York Times, og bad ham insisterende om at gå fra sin kone. – Det er fordi de er blevet trænet ved at samle op, hvad end der nu er ude på internettet, og fordi vi nu har et internet der er fuld af korrupt indhold».

Og: « … hvis chatrobotterne lærer fra os, så bliver de også som os … og det er ikke altid en rar oplevelse at se sig selv i spejlet» …

På Nrk.no i kveld kan vi lese at Studenter ble lurt – bestilte bøker som ikke finnes. Luringen er – igjen – ChatGPT, «bullshit-generatoren» som no også diktar opp både falske forfattarar og titlar som dei skal ha skrive. Men dei intervjua bibliotekarane på Universitetet i Agder har no avslørt dette og har gått ut med åtvaring til studentar og tilsette.

Og på spørsmål om «hvem er Norges fremste kvinnelige forfattere?», var eitt av svara «Jorun Jacobsen Bryn». Som ikkje finst. Og på spørsmål om roboten hadde dikta opp forfatteren, svarte hen med å «beklage dypt for feilen den gjorde». « – Det er litt rart å få en beklagelse, men det er den programmert til å kunne gjøre», forklarer professoren som spurde.

Så snart er det vel uinteressant med nettstader som The Invisible Library, «a collection of books that only appear in other books. … books unwritten, unread, unpublished, and unfound». Mange av oss kjenner godt (sic!) The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy, og ikkje berre den verkeleg boka med denne tittelen, men den oppdikta boka med same tittel, som spelar ei viktig rolle i førstnemnde.

Eit teikn i tida er «kunstig intelligens» og snakkisen rundt nyttår 2023; ChatGTP. Her nokre ressursar med (for det meste) tilknyting til bibliotek (kom gjerne med fleire i kommentarfeltet):

Bibliotekaren nr. 4/22. Temanummer. 6 artiklar (pdf)

Lars Egeland i Bok og bibliotek: Kunstig intelligens og fysiske bibliotek, Et reisebrev fra Virak-konferansen.

Perspektiv: Evaluering af Buggi «et digitalt inspirationsværktøj til børn i 3. til 5. klasse, der anvender emojis, interaktive visuelle elementer, metadata og kunstig intelligens til at foreslå skønlitterære bøger, der tager højde for børns læseniveau og personlige smag».

Faste søk på «public librarian ‘artificial intelligence’»: Google / Google Scholar / ResearchGate /

I tillegg har vi her på bloggen kategorien: AI-Kunstig intelligens, med p.t. 21 artiklar, den første i 2017.

Søk på «kunstig intelligens» i Idunn.no /

Wikipedia Artificial intelligence Engelsk / #Risks / #Further reading / Ethics of artificial intelligence Engelsk / ChatGPT Engelsk

Kom gjerne med fleire gode ressursar i kommentarfeltet, så byggjer vi kanskje ut lista.

School Librarians Explore Possibilities of ChatGPT /

Det handlar igjen om den «kunstig intelligente» ChatGPT, maskina som kan gjere oppgåvene for skolelevar på få sekund, guide deg rundt på IKEA, lære deg avansert programering og erstatte journalistar – og bibliotekarar?

Vi siterte i går frå Computerworld, der IT-eksperten Erling Schackt minna om at «Lar du ChatGPT løpe løpsk på internett og lese alt, blir den nok ganske rasistisk og fordomsfull. Det er jo mye på internett som ikke stemmer».

Men magasinet Time 18. januar avslører korleis eigarane, det liksom progressive OpenAI, har løyst dette problemet, i alle fall førebels. I utgangspunktet var ikkje chatbot’en i stand til å unngå påverknad frå «violent, sexist and racist remarks» på nettet. Men for å trene programmet til å unngå slikt sende dei titusenvis tekstbitar til eit outsourcingfirma i Kenya: «Ein stor del av tekstbitane ser ut til å vere henta frå nettets mørkeste avkrokar. Nokre av dei skildra situsjonar i grafisk detalj, som seksuelt misbruk av barn, bestialitet, mord, sjølvmord, tortur, sjølvskade og incest».

Arbeidslause frå Kenya, Uganda og India fekk så jobben med å lese gjennom og tagge tekstbitar som slikt maskina må unngå, for berre 2 dollar i timen eller mindre.

Ein viss menneskeleg intelligens ligg altså likvel bak her …

PS: Treng du litt skeptisk input frå venstrekanten, les denne artikkelen i Jacobin.

Vi kunne i desse dagar ha skrive mange spaltekilometer om dagen berre ved å sitere aviskommentarar til denne nye «intelligente» automaten, men så er det altså denne snømåkinga… Så i dag blir det å avgrense seg til Bjørn Vassnes i Klassekampen: «Som du spør, får du svar». Abonnentar kan få med seg både søtt og surt frå vitskapsredaktøren denne gongen, blant anna utfordringa «at elever og studenter for ofte kan bruke dette som en snarvei til å forstå en vanskelig tekst – og dermed mister øvelsen det er å tolke krevende tekster. De vil ikke lenger bli trent opp til å tenke, noe som over tid kunne gitt dem evnen til nettopp det å forstå». … Og: «Jo bedre den takler oppgaver som det å skrive essays, jo lettere har vi for å tro at den faktisk har fornuft. Men det har den ikke, den er bare trent opp til å etterlikne fornuft. Jo bedre den blir til dette , desto mer er vi villige til å overlate til den».

Så minner vi om «julenummeret» til Bibliotekaren (nummer 4/22), der dei har heile fem artikler rundt AI/KI og bibliotek. Her var vel redaksjonen avslutta før ChatGPT blei lansert 30. november, så her sit vi altså med eit uaktuelt blad? Nei, slett ikkje. Blant anna er det eit intervju med Andrea Gasparini, UBOslo, som vi nyleg siterte i ein annan samanheng. Meir om dette heftet seinare.

PS: Sjå fleire bloggpostar om AI – Kunstig intelligens.

Ein viktig debatt er (eller kan vere) på gang i Klassekampen omkring AI – kunstig intelligens – og utdanning. I dag eit innlegg med tittelen ovanfor av UiO-professor Maja van der Velden og førstebibliotekar UBO Andrea Gasparini, som svar på eit innlegg 23.12. med tittelen «La elevene omfavne kunstig intelligens».

Velden/Gasparini imøtegår påstanden «Elevene får verken referanser eller noen form for kilder på hvor setningene er hentet fra. Hvilken sensor vil godta det?» med: «Faktum er at når ChatGPT har skrevet teksten, kan du spørre den om å sette inn referanser. ChatGPT leverer! Men formålet med ChatGPT er ikke å replikere hvordan vi gjør ting, bare raskere og enklere. ChatGPT er en disruptiv teknologi. Den omgår de gamle måter å gjøre ting på og gjør verdier og ferdigheter overflødige».

Og vidare: «Teknologier er ikke nøytrale verktøy. De er designet med iboende verdier som vi kanskje ikke deler».

van der Velden og Gasparini er knytte til prosjektet «Sustainable AI» ved «Sustainability Lab». Prosjektet har som mål å undersøke «how AI is implemented in the public sector, how this shapes its processes and services, and how these are experienced by the general public».

PS 1: Sjå elles intervju med Gasparini i Bibliotekaren nr. 4/22, side 18-19.

PS 2: Sjå fleire bloggpostar om AI – Kunstig intelligens.

Dette skreiv politisk redaktør Geir Ramnefjell i Dagbladet 27.12., berre éin av svært mange kronikkar og kommentarar dei siste vekene om ChatGPT, for tida einaren på robot-kjendistoppen. Med relativt få ord får han fram dei mest sannsynlege pluss- og minussidene til nyvinninga for eit større publikum.

Men utan å gå i djupet. Nettstaden Khrono er éi kjelde for å bli klokare på dette. Der finn vi blant anna ein polemikk (og starten på ein større debatt?) mellom Petter Bae Brandtzæg – «Kunstig intelligens vil ta jobben frå mange forskarar» – og NHH-professor Tor Wallin Andreassen, som meiner det diametralt motsette.

Andreassen kallar ChatGPT ein «gjetteteknologi», som «kjem til å pumpe ut enorme mengder tekst og informasjon, eller på fagspråk: predikasjonar. Det er nettopp dette som vil føre til stigande etterspurnad etter kunnskapsarbeidarar».

Blant dei etterspurde kunnskapsarbeidarane nemner han ikkje bibliotekarane. Naturleg nok sidan …