Svenskane har fått ny blå-brun (meiner mange) regjering, rett nok utan ministrar frå ytre-høgrepartiet Sverigedemokraterna (SD), men med dei som støtteparti i sterk posisjon etter å ha blitt nest størst i Riksdagen.
Det første kulturutspelet frå regjeringa er sterkt SD-påverka, nemleg forslaget om at offentleg tilsette, slik jo bibliotektilsette er, skal rapportere folk som ikkje har opphaldsløyve. Som så kan bli utviste av landet. Protestane er omfattande.
Men så kom det «snille» forslaget om å etablere ein nasjonal kulturkanon. I regjeringsplattforma heiter det at «Ett uppdrag ges att tillsätta fristående expertkommittéer i syfte att inom skilda kulturformer ta fram förslag på svensk kulturkanon. Tillsättningen av ledamöter i expertkommittéerna ska utgå från konstnärlig kompetens i respektive fält».
Men denne tilsynelatande oppbyggjelege folkeopplysingsideen har møtt sterk motstand frå ulike hald, blant anna frå bibliotekarar. Nokre døme:
Ein biblioteksjef til MagasinK: «Mitt drömscenario är att lärarna (och om vi har tur, eleverna) ska tänka själva och förenklade listor är väl motsatsen?».
Ein bibliotekar til Göteborgs-Posten: «… nationell kanon har blivit signalpolitik på samma vis som språktester för asylsökande har blivit det».
Forfattarforbundet til Expressen: «En litteraturkanon är till för osäkra politiker».
Sosialdemokraterna til Svt.se: «Kulturkanon är en nästintill kostnadsfri reform …».
I Noreg har vi ingen offentleg kanon av denne typen, berre nokre lister og bokseriar på initativ av forlag og festivalar. Men i Danmark utvikla dei ein omfattande kulturkanon rundt 2005, også der på initiativ av ei borgarleg regjering. Då var også kritikken omfattande, men det mest synlege resultatet av debatten var ein del alternative kanonar.
Kor vil svenska högern rette kanonane? Denne tilhøyrer Carl 16. Gustaf
Alt før det endelege resultatet er klart i riksdagsvalet skriv Biblioteksbladet, organ for Svensk Biblioteksförening, om dei negative følgjene for biblioteka: «Sölvesborg var en föraning om det som kommer nu».
Sverige har i fleire år no hatt riks- og lokalval same år og dato, og redaktør Thord Eriksson kan vise til at ytre høgrepartiet deira, dei såkalla Sverigedemokraterna, har fått endå fleire representantar også i mange kommunestyre. Det vil føre til, skriv han: «… både ingrepp i biblioteksplaner, begränsning av litteratur på vissa språk, bråk om …
Harald Sverdrup, frå diktsamlinga «Farlig vind», 1969. Klikk og kikk
Biblioteket er i vinden! Men i USA, og i Sverige, handlar det mykje om motvind. Vi har fleire gongar skrive om det stadig meir oppsiktsvekkjande biblioteklandet USA (sjå tæggen «USA), der lokale, for så vidt demokratiske*, debattar om bibliotektilbodet no risikerer å øydeleggje heile institusjonen. Dei omfattande aktivitetane til Alt-right, det såkalla alternativhøgre, kan stadig oftare speglast i den lokale bibliotekpolitikken. Særleg har det toppa seg rundt LHBT+, abort og kreasjonisme versus evolusjon. Kva blir det neste og kor alvorleg kan det ende?
* For så vidt demokratisk, for i US-amerikanske kommunar har dei politisk valde bibliotekstyre med stor makt (med variasjonar). Mens vi i Noreg har ei biblioteklov som gir biblioteksjefen nærmast alle fullmakter.
Det mest dramatiske dei siste vekene må vere rapporten frå Jamestown i Michigan, der det har blitt fleirtal i ei avstemming for å «definansiere» biblioteket om ikkje LHBT+-bøker for unge vaksne blir fjerna. Det som vil skje, er at …
Utan den aller minste fare for å krenke nokon her i landet 😜, lenker vi til ein pågåande kulturdebatt i eit visst granneland, der det førebels siste innlegget er av forleggjaren Pelle Andersson.
P.t. kan debatten oppsummerast med dette: «Varför firas en romanmidsommar alltid i ett pittoreskt sekelskifteshus vid en brygga i Stockholms skärgård, på Gotland eller Lysekil? Jo, för det är medelklassens vardag och dess drömmar som ska målas upp. Det är då det säger ”katsching” på Bokus eller Storytel. Och ja, det är med största sannolikhet för att det är medelklassens kvinnor, kulturtanterna, som köper böckerna i det här landet».
Bibliotekarane går heller ikkje fri. Og det er slett ikkje berre kulturgubbar som Andersson som meiner slikt i denne debatten.
PS 1: Pelle Andersson var forresten «i bla’» ved juletider også, i Dagens Nyheter, med innlegget «Åtta problem för kulturministern att lösa i bokbranschen». Dette er bak betalingsmuren, men vi har registrert at tiltak nummer 4 heiter «En rejäl satsning på biblioteken» (vil vi oppleve at bibliotek blir eit tema i utgreiinga av ei ny, norsk boklov?).
PS 2: Bloggaren hugsar også Pelle Andersson frå boka «Den nya kulturrevolutionen», der han og Jesper Lindau tillot seg å verkeleg filleriste den nye, marknadsorienterte kulturpolitikken i heimlandet. Med avslørande døme på kommersialisme, stormannsgalskap og elitisme då Stockholm var Europas kulturhovudstad i 1998.
Av Karl den 12. bør vi ha lært at imperialisme er eit feilsteg. Her gravferda hans, på Nationalmuseum i Sthlm.
Kvifor så mykje svenskestoff på denne bloggen? Fordi dei, på godt og vondt, ligg «føre oss» på delar av bibliotekfeltet. I går var det dette med e- og lydbøker, der svenskane no møter dei negative følgjene av langt høgare utlån, noko vi må lære av når utlånet etter kvart må auke også her.
Læring i positiv forstand bør finne stad hos den påtroppande norske regjeringa om dei studerer den svenske staten sine øyremerkte tilskott til ikkje berre prosjekt, men også opprusting og drift.
Men noko vi ikkje bør kopiere svenskane på er portforbod for särskilt stökiga besökare på folkebibliotek og i symjehallar, som justisdepartementet i Stockholm varsla i går. Rett nok har dei meir bibliotekbråk og kriminalitet enn her i landet, men på twitter i dag er reaksjonane nådelause mot dette forslaget. Nokre er mest ironiske, men det kjem fleire solide både etiske og praktiske motargument.
Ei slik overskrift kunne ha handla om det heitaste temaet på bloggen dei siste vekene: At bibliotekorganisasjonane burde ha slutta seg til protestane mot USA og NATO sine folkerettsbrot mot framande land, noko medbloggar Mikael Böök har nådd langt ut med internasjonalt gjennom to innlegg på engelsk.
Men det handlar i staden om biblioteket og det svensketotalforsvaret (!), der institusjonen faktisk blei tildelt ei sentral rolle i den nasjonale bibliotekstrategien for tre år sidan. Dette blei utdjupa av Joacim Hansson, noko vi oppsummerte slik: «Eit stikkord er kampen mot falske fakta, men her er dette også konkretisert til biblioteka sine bidrag i verklege krisesituasjonar, frå terror til miljøkatastrofar, då desinformasjon og kaos vil spreiiast aktivt frå ulike kjelder».
Mikael B. meinte i ein kommentar at det heile var i overkant ambisiøst: « … tyvärr brukar sanningen vara krigets första offer, dvs i krigstid inför stats- och militärledningens krigscensur för att dess egen krigspropaganda ska vara möjligast effektiv. Då kan biblioteket i bästa fall fortsätta att fungera som ett andningshål för för individerna på hemmafronten, men inte längre som demokratins bålverk».
Men no har Svensk biblioteksförening samla eit stort expertnätverk for å greie ut «vilken roll biblioteken bör ha i kris». Koronapandemien har sett fart på dette arbeidet, men dei skal også sjå på dei andre nemnde typane trugsmål, som blant anna kan føre til internett-kollaps (apropos dette på Gizmodo i går: «When Will There Be a New Solar Superstorm?»). Men kva kan eigentleg biblioteka gjere då?
Noko liknande har vel ingen foreslått i Noreg? Nei, for vi har jo USA i bakhanda. Dei tryggar oss på alle måtar.
Den svenske bibliotekutgreiinga i 2017 sa klart nei til «prosjektmyra»
Det har no gått fire år sidan den svenske regjeringa vedtok ei stor statleg satsing på bibliotek, «Stärkta bibliotek». På bloggen kalla vi det «Trekvart øremerka bibliotekmilliard!», med eit klart spark til det norske partiet Venstre sin lovnad om ein heimleg bibliotekmilliard, men som dei gløymde så snart dei kom i regjeringsposisjon. Den svenske ordninga skulle vare i tre år, men no rullar ho vidare, rett nok med litt mindre pengar.
Ein annan skilnad samanlikna med Noreg er at dei svenske kronene går til konkret styrking og utvikling av dei lokale biblioteka. I dei svenske tekstene om dette finn vi ikkje ordet projekt.
Dette er diametralt motsett marsjordren frå det norske Nasjonalbiblioteket: «Det gis ikke tilskudd til ordinær drift og normalt ikke til innkjøp av ikt-utstyr, inventar eller medier, utvikling eller markedsføring av tjenester med sikte på salg eller til kompetanseutvikling som eneste aktivitet».
Så dette er rett og slett øyremerkte statstilskott til bibliotek, eit omgrep ingen oljeformuande norsk regjering har villa ta i med eldtang sidan 1986. Vel, dei gir det til ein del andre sektorar.
PS 20.6.: På Biblioteksbladets heimeside les vi no at svenske «KS» meiner det likevel er ein del onödig administration i samband med dei statlege tilskotta. Under budsjettførebuingane til hausten skal dei fremje forslag om «ett permanent stöd till stärkta bibliotek».
Også i ein av dei største norske byane har biblioteket prøvd seg, men der må dei lære seg skilnaden på å og og. Det er jo særleg barn og ungdom under norskopplæring som bruker denne kanalen!
Dette ser ut til å bli ein kort bloggpost. Om det ikkje er meir å melde om Flen på ein lat fredag i juni? Og det er det:
Ikkje Kungsbacka dette, men Linköping i juni. Klikk og kikk
Kor blei det av «folkhemmet»? Kan ein spørje seg når det blir ei sak til og med på NRK.no at svenske kommunar ikkje vil gi bibliotektilsette munnbind på jobb og meiner dei ikkje treng det. Tillitsvald på biblioteket i Kungsbacka fortel: «Mange av mine kollegaer er urolige fordi vi kommer for nære. Vi har et skilt, men det er ikke alltid avstanden respekteres. Det kan bli trangt mellom hyllene. Vi har også noen små bibliotek der det er trangt». «Ifølge bibliotekarene har de flere ganger kommet med ønsker om å få bære munnbind når de er på jobb. Det hevder de har blitt avvist av arbeidsgiveren».
Det er ikkje noko nytt for lesarar av denne bloggen kor kaotisk det siste året har vore for tilsette og brukarar særleg i svenske folkebibliotek. Det handlar om samfunnsoppgåva eller tryggleiken.
Dette er forslaget i ei statleg svensk utgreiing ifølgje Göteborgsposten: «Skollagen ska ställa tydligare krav på skolbibliotek. Bland annat föreslås krav på att alla skolbibliotek ska vara bemannade, i första hand med personer med examen inom biblioteks- och informationsvetenskap». Utgreiinga krev også ei skjerping av kravet om skolebibliotek på alle skolar. «I dag är det vanligt att skolan i stället samverkar med ett folkbibliotek – något som endast föreslås vara tillåtet i undantagsfall framöver. I dag saknar över hälften av skolorna ett bemannat bibliotek på plats. – Det här är en illustration av hur likvärdigheten i svensk skola brister och vi hör fortfarande talas om skolor som inte ser till att eleverna har tillgång till skolbibliotek. I vissa fall för att spara pengar eller lägga pengarna till vinst, säger utbildningsministern».
Og dette med profitt til eigarane av privatskolar er ein lang tradisjon i Sverige. For sju-åtte år sidan hadde dei blant anna John Bauer-skandalen, der eigarane tente seg søkkrike ved blant anna å ikkje følgje lova om skolebibliotek, men heller rekne med at elevane brukte det lokale folkebiblioteket. JB-skolen gjekk konkurs, men systemet er stort sett uendra.
I Bergen var dei for tre år sidan ekstra stengjeglade på biblioteket. Men avgrensa til fjernlånet
For tjue minutt sidan publiserte det svenske Biblioteksbladet dette debattinnlegget av biblioteksjefen i Mora: «Superspridare av demokrati – så varför stänger bibliotek?». Ho reagerer på det ho kallar «stängningsglädje» og har ein teori om at dei stengjeglade eigentleg er leie av alle dei håplause lånarane: «Kan det vara möjligheten att slippa konfronteras med de där helvetiskt dryga biblioteksbesökarna som orsakar euforin?»
Eg har akkurat sett ferdig Thomas Seltzers NRK-serie «UXA» der den siste episoden handla om kor uforsonleg to-delt USA er blitt, ikkje etter rase, religion eller klasse, men etter partipolitikk. Noko liknande er på gang i det svenske bibliotekmiljøet også. Veldig sterke meiningar og formuleringar på begge sider; eg minna om det for to dagar sidan også, slik det framgikk på nettstaden til BiS.
Men vi får det vel her i landet også, no som kommunar og regionar er ulikt råka av viruset. Og no som vi veit at avgjerdene skal gjerast lokalt. For i mars trudde dei aller fleste at Nakstad og Høie og co. hadde bukta og begge endane.
Svenskane var tidlegare gode til å leve i isolasjon. Klikk og kikk
For dei har i liten grad vore gjennom korona-nedstenging, som alle norske bibliotek frå mars til juni. Men no er det snakk om heilt eller delvis kroken på døra fleire stader.
Derimot har dei hatt diskusjonar som vi (enno) ikkje har hatt i særleg grad (?), som denne som fann stad på BiS, Bibliotek i samhälle: Ein bibliotektilsett uroa seg her for eigen og andres helse ved å halde ope nesten som vanleg, men blei av andre tillagt haldninga at biblioteket ikkje er «en samhällsviktig verksamhet».
I Noreg er Axiell mest kjend for biblioteksystema Mikromarc+ og Quria, men har også her bibliotekdrift på tilbodslista.
Så den svenske utgreiinga blir også interessant her heime, sjølv om norske kommunar på langt nær har vore så ivrige på privat drift som svenske. Men det første korona-prega budsjettåret vil bli …
Amanda Lind, den svenske kultur-, demokrati- og idrettsministeren, har på Facebook annonsert «läspaketet», eit heilt batteri av statlege tiltak på lesefronten. Eit leseløft for barn, som er knytt til skolen, får i alt 130 millionar dei komande to åra, Statens kulturråds lesefremming for folk i alle aldrar får meir penger, og noko nytt er eit «läsfrämjandelyft för folkbibliotekarier». I tillegg vidarefører regjeringa programmet «Stärkta bibliotek», noko vi på bloggen sidan starten i 2017 har kalla (nesten-)bibliotekmilliarden, no med i alt 300 millionar dei komande tre åra. Dette er pengar som går til meir langsiktig styrking og utvikling. Og apropos to avisoppslag i Noreg denne veka: Dei svenske kronene går til utvikling av bibliotek i «glesbygden».
What would Strindberg say? Frå Göteborgs stadsbibliotek
Johanna Hansson, leiar av Svensk biblioteksförening, kjem no med ei åtvaring: «Utarma inte folkbiblioteken, kommuner»: «Medan vissa områden som vård, skola, omsorg självklart var i fokus under våren och kommer att vara lång tid framöver, finns det risk att vi tar annan samhällsservice för given».
Under koronaen blei Sverige «annleislandet», noko som også gjaldt folkebiblioteka. Dei var stort sett opne under krisa, berre med nokre restriksjonar, men fekk vist eit stort potensial som «medborgarkontor» med fleire nye funksjonar, blant anna også når det gjeld digitaliseringa av samfunnet. Hansson krev no «tydliga uppdrag, långsiktig finansiering och en strategisk inriktning som möjliggör detta, såväl nationellt som lokalt».
Den strategiske bibliotekkoplinga mellom stat og kommunar er frå før sterkare i Sverige enn her i landet gjennom (nesten-)bibliotekmilliarden som blei innført for tre år sidan.
Biblioteket tar saka #librarycase 