Klikk og sjå teksten. Teikning av Josef Čapek, Public Domain.
Kva gjer ein bibliotekbloggar ein søndag ettermiddag i februar når hopprennet er slutt (der vinnaren vel(?) har fleire litterære gen enn nokon annan i sportsverda)? Jo, til dømes gjer bloggaren nokre mållause søk på nb.no, det norske Nasjonalbiblioteket sin store base med digialisert materiale av ulike slag. Og oppdagar blant anna at av dei p.t. 49 584 digitaliserte radioprogramma er det treff på «bibliotek» i 128 av dei. «Deichmanske bibliotek (Oslo) 150 år. Intervjuer med avdelingsbibliotekarene» er eit innslag på snautt 13 minutt som stod på programmet 12. januar 1935. Her kan vi mellom skraping og susing høyre stemma til sjefsbibliotekar Arne Arnesen (kjend for fleire generasjonar bibliotekarar for sin norske versjon av Deweys Klassifikasjon). Og når utlånssjef Alf C. Melhus (etter 5 minutt og 50) blir spurd om den mest populære faglitteraturen, får vi det saklege svaret at «efter reserveringene å dømme skal det visst være Hitlers Mein Kampf».
Just like that. Men det ville vore feil å ikkje ha boka, slik det også er i dag. Og på den tida var «Innen Høyre … folk mer positive til Adolf Hitler enn til Vidkun Quisling og NS», jf. Trond Nordby i Norgeshistorie.no. Og blant anna «Aftenposten sviktet da avisen gjennom mesteparten av 1930-årene av redsel for kommunismen gikk langt i å forstå og forsvare det som skjedde i Adolf Hitlers Tyskland», jf redaktør Trine Eilertsen 3.10. 2019.
Ei anna oppdaging denne søndagen er at ein kan søkje og få treff på ord i tekstane også i dei over29 000 dokumenta i den digitaliserte brev- og manussamlinga. Så handskriftene er altså OCR-lesne, så godt det lar seg gjere i 2023. Her fann eg 9 treff på «Moss». Henrik Ibsen sitt brev til Suzanna 22.9.1895 er, som alltid frå den mannen, svært lett å tyde, mens Edvard Munchs brev til Harry Fett er verre. Men breva er altså OCR-lesne, så berre last ned uleselege brev og tekstar (den lille nedoverpila oppe til høgre), merk innhaldet og lim det inn i ein tekstbehandlar. Slik får ein til dømes vite litt om Munch sitt opphald i Gøteborg i 1933, blant anna at han der «Så og talte ikke med noget menneske i 14 dage. Sligt hjælper og jeg håber det skal bli folk af mig tilslut».
«Deichman med knalltall for utlån i 2022 … Deichmanbibliotekene lånte ut over 1,2 millioner bøker i fjor». Dette er overskrifta og litt frå ingressen til ei sak i Dagsavisen i går. Og vidare framgår det at «Det innebærer en økning på om lag 100.000 utlån sammenlignet med normalåret 2019». For 2020 og -21 var jo spesielle med mykje pandemistengt.
No føreligg enno ikkje statistikken for andre kommunar eller for heile landet for 2022, men om vi ser på statistikken for 2019, som Deichman rett nok har trumfa no, så låg Oslo på nest siste plass blant norske fylke. Og med 2,25 førstegongs utlån per innbyggjar, mot 2,8 på landsbasis. Høgast var no samanslåtte Sogn og Fjordane med 3,4.
Det skjer mykje veldig positivt ved Deichman for tida, men Oslo har lang tradisjon på å vere langt frå norsktoppen når det gjeld utlån, så der har dei noko å jobbe med.
I den omtrent like store byen Helsingfors var utlånet 9,4 millioner i 2019, rett nok ikkje berre fysiske bøker.
Men så litt meir bibliotekstatistisk sløvsinn, denne gongen frå sjølvaste NTB, sjølvaste SSB og Bok365.no:
Nettstaden VårtOslo skriv no i kveld, 7. desember: «Bibliotekarforbundet vant rettssak mot Oslo kommune». Det har handla om arbeidsgjevaren si einsidige utviding av opningstidene etter at Deichman Bjørvika blei opna. Det blei fleire vakter på kveldane, i helgene og på heilegdagar, men etter domen i dag er det klart at slike utspel eventuelt skal avtalast med dei tillitsvalde.
«— Vi er veldig fornøyde med avgjørelsen fra Arbeidsretten, seier Veronicha Angell Bergli, forbundsleiar i Bibliotekarforbundet. – Med denne dommen kan vi legge ti års uenighet bak oss og sammen komme frem til ordninger som er gode for både bibliotekets brukere og våre medlemmer … Bergli understreker at saken ikke handler om at bibliotekarer ikke skal jobbe kveld og helg».
Frå ei bokutstilling om fred og konfliktløysing på Nye Deichman i mai i år
Kva skal til for at pressa skriv om bibliotek? Eit søk på Retriever gir fjorten tusen treff dei siste 365 dagane på «Kultur og underholdning» og sju tusen på «Fritid», men (heldigvis?) berre 641 på «Kriminalitet og rettsvesen». Tjuveri og bråk i biblioteket utgjer det meste her, men i denne gruppa kjem i desse dagar også Bibliotekarforbundet med verkeleg god dekning for saka dei køyrer mot Oslo kommune om å ta del i avgjerder om arbeidstida.
Ein høgst uvanleg arkitektonisk sjølvkritikk var å lese denne veka i svenske Biblioteksbladet. Der vedgår dei velrenommerte arkitektane bak det berre eitt år gamle hovudbiblioteket i Örebro at dei «inte [är] entydigt förtjusta i slutresultatet». Og i overskrifta står det at arkitekten «sågar nya svenska bibliotek». «Att såga» tyder ifølgje Svensk Ordbok «att kritisera skoningslöst och frånkänna allt värde». Arkitekten sitt eige pinlege poeng er: «Om vi fick göra ett bibliotek till, så skulle vi vilja göra en massa olika rum, som en labyrint, eller en slags basar».
Korleis er ei slik heilomvending muleg på dei fem åra frå teiknebordet til kort etter opninga? Seier det berre noko om at arkitektar ikkje tar bibliotek alvorleg, eller er heile tenkinga rundt folkebibliotek, og dermed -arkitekturen, blitt ein postmoderne tombola?
Vi kjenner verken arkitekten eller bibliotek- eller kommuneleiinga i Örebro, så dette blir rein spekulasjon, men kan dette vere endå eit døme på at viktige avgjerder blir tatt utan dialog med, eller også i strid med, dei bibliotekfaglege?
Deichman i Bjørvika kunne faktisk blitt Dømet med stor D på eit slikt uføre. Liv Sæteren, Oslos biblioteksjef fram til ho gjekk i pensjon i 2014, karakteriserte dialogen med byggherren, altså kommuneleiinga, som «å stå på hver sin side av en brusende elv og snakke til hverandre», grundig utbrodert i eit intervju eg gjorde med henne for Bibliotekforum i 2014.
Gratis lån av bøker i seg sjølv skaper ikkje trufaste bibliotekbrukarar på 2000-talet. Kjøpesentra innbyr gjerne til «ei god handleoppleving», og biblioteket må ha …
Ikkje bokstaveleg, men i kroner og øre. Dagbladet hadde i går ei «oppsummering» av prinsesseballballaden på Deichman Bjørvika i Oslo. Det går fram at biblioteket fekk 961 000 kroner for utleiga, praktisk talt den månadsinntekta dei må ha for at bystyret skal vere nøgd med innteninga, nemleg 12 millionar per år.
No seier kulturbyråd Omar Gamal (SV) at «Denne bursdagsfeiringen var helt spesiell og et engangstilfelle som ikke kommer til å gjenta seg», og frå å ha nærmast skrytt av ordninga tidlegare, seier han no at «Hvis det blir større økonomisk handlingsrom i framtida, er jeg ikke gift med utleiekravet». Men om eit år er det kommuneval også …
Deichmans kommunikasjonsdirektør held likevel bibliotekdøra på gløtt: «Arrangører bør ikke anta at Deichman heretter leier ut og stenger biblioteket selv om lommeboka er feit. Det må helt spesielle grunner til, som i dette tilfellet».
Dagbladet skreiv på leiarplass om tonedøve festarrangørar og publiserte den skarpe fråsegna til dei tillitsvalde, mens VGs Astrid Meland kallar det «surmaget kritikk». I kulturavisene Morgenbladet og Klassekampen har det vore tyst. Dei er då heller ikkje klikkavhengige …
>> Nytt 16.6.: Kontant reaksjon frå fagforeiningane i Dagbladet: «Rett og slett flaut. Deichman må bukke, nikke og neie for Oslo kommunes inntjeningskrav». Sjå også dansk TV2.
Det er sjølvsagt hyggjeleg for Oslo å ha eit nytt bibliotek som er så kult og innbydande at landets aller ypparste 18-åring ønskjer å ha party der. Men sjølv om biblioteksjefen forsikrar at «dette er et sjeldent unntak», har i dag dusinvis av pengesterke foretak, organisasjonar og ikkje minst alle norske eventbyrå ført opp Deichman Bjørvika på lista over potensielle locations for store og små occasions. Éin ting er at romma er delikate og praktiske, men i tillegg vil arrangørane skaffe seg uvurderleg kulturell kapital! Presset, og innteninga, vil bli stor!
At heile kåken var til utleige, visste vi ikkje før no. Tidlegare trudde vi det «berre» var «Kringsjå», med eit anna ord den store «utkraginga» på toppen. Sjå fotoet. Og enkeltrom. Og alle kontora som er utleigde på fast basis. Og kafeane osv.
Nettstaden Vårt Oslo hadde i går eit debattinnlegg av to studentar: «- Som studenter må vi på kafé for å lese fordi Deichman Bjørvika er full. Byen trenger et bedre bibliotektilbud!» Dei vil ha «flere biblioteker med lengre åpningstider».
>> Dette blogginnlegget er litt omskrive 7.4.
Og det er ikkje urimeleg, til dømes samanlikna med den finske hovudstaden som, med sine 650 000 innbyggjarar, «har 37 bibliotek och två bokbussar». Mens Oslo, med 699 000 sjeler, har 19 bibliotek, og dei skrota vel den siste bokbussen for tjue år sidan eller meir.
Men så trur du kanskje at etter opninga av Nye Deichman har Oslo mykje større areal? Neida, for tre år sidan stod det ferdig eit nytt hovudbibliotek i Helsingfors på 17 000 kvadratmeter. Mens biblioteket i Bjørvika er på 8 340 (det kunne vore 13 900).
Men til dette med studentane på Nye Deichman: Vi har vore der to gongar sidan den siste opninga, og vi har sett nesten berre …
Under Kulturrådet sitt nettmøte no på morgonen fortalde Deichmansjef Knut Skansen blant anna om prosjektet med namnet ovanfor. Ifølgje biblioteket si heimeside er dette «en gjendiktningsdugnad til støtte for Ukraina, etter et initiativ fra lokalbibliotekene i Deichman. Hver dag klokka to i to uker legger vi ut en gjendiktning av en eller flere dikt av ukrainske poeter».
Og dette vil dei dele. Dei skriv:
«Tekstene som publiseres i Gjendiktningsdugnad for Ukraina er underlagt Creative Commons-lisens BY-NC 4.0. Det betyr blant annet at du kan kopiere, distribuere og spre verket i hvilket som helst medium eller format. Før du deler, les om vilkårene for deling her».
Bibliotekdilemma: “To learn to read is to light a fire; every syllable that is spelled out is a spark.” ― Victor Hugo i “Dei elendige”
I dag kjem Klassekampen med ei viktig vinkling til bibliotekbrannen på Deichman i Oslo: Med tanke på tryggleiken til brukarar og tilsette meiner dei tilsette sine organisasjonar at det bør vere fleire tilsette på vakt til kvar tid. abc/nyheter følgjer opp med sitering. Klassekampen skriv at det var rundt 600 personar i biblioteket då dette skjedde, men berre «fire bibliotekansatte og tre vektere på jobb».
Jenny Dellegård frå Fagforbundet seier: «Selvsagt skulle vi gjerne sett at det var ansatte i hver etasje. Det er viktig å være til stede «på gulvet» og være tilgjengelige for de besøkende, … Økt bemanning vil også fungere forebyggende, uavhengig av hva som skjedde sist tirsdag. Hvis noen pønsker på noe tull, så lar de det kanskje være hvis de ser at det er en ansatt i nærheten».
Klassekampen har vore på telefon til hovudbiblioteka i Bergen og Trondheim, og der har dei omlag like mange eller fleire på jobb om kvelden, men i mykje mindre areal.
Rett nok er lokala godt dekka med overvakingskamera.
Brannen og vatnskadane i det nye hovudbiblioteket i Oslo tysdag kveld var ikkje fullt så alvorlege som visse nettaviser ville ha det til. Det ideelle for dei er jo å kunne trappe opp dekninga gjennom fleire, stadig meir dramatiske oppslag, men Dagbladet fekk faktisk til ei nedtrapping gjennom tre oppslag på under seksten timar (jf. Atekst).
Dagen etter kunne Deichman opne dørene igjen, og på heimesida kunne dei nedskalere hendinga til eit «branntilløp». Og vatnet hadde gjort lite skade. Donald Duck-samlinga skal visst ha blitt mest råka.
Politiet opnar for at brannen var påsett, og dei har levert prøvar til analyse. Samtidig minner Nordre Aker Budstikke om brannen i ei papirkorg på ein WC på Realfagbiblioteket på universitetet på Blindern 26. januar. Så no ser politiet etter eventuell samanheng mellom desse.
Likevel blir dette for ingenting å rekne når vi torsdag kunne lese i Bistandsaktuelt om den «heilage» nedbrenninga av universitetsbiblioteket i Mosul under IS-kalifatet. 85% av bøkene klarte dei å øydeleggje. Men rekonstrueringa er i full gang!
PS 1: I haust blogga vi om by- og bibliotekbrannen i København i 1728, der mykje av kunnskapstilfanget til mellomalderens Noregshistorie kunne gått tapt.
Martin Luther King-biblioteket i Washington DC var totalt nedslite då bloggaren var der i 2001. Men ikkje no meir! Sjå WAPO-saka. Utsnitt: diff (CC BY-SA 4.0)
Nyttårs-leiarartikkelen i USA-hovudstaden si viktigaste avis er ei sterk hylling av det moderne folkebiblioteket. Og med uhemma skryt og referansar til og illustrasjonar frå blant anna Deichman i Bjørvika i Oslo: «The golden age of public libraries dawns again».
Det er ikkje så mykje nytt å lese her for dei som har følgt med på møteplass-bølgja og nyare bibliotekbyggeskikk dei siste åra, men desse er trass alt minoritetar, både i USA og her. Det nye og positive er det offensive signalet til US-amerikanske kommunar frå ein av dei tyngste redaksjonane i landet: Dei foreslår at kommunane, for krisepakka frå Biden-regjeringa, «American Rescue Plan», satsar på ein jumpstart for dei lokale biblioteka.
I Noreg er regjeringa seriøst opptatt av kulturlivet etter koronaen, og vi har ingenting å utsetje på krisehjelpa til konsertarrangørar og andre kulturkommersielle som slit, men statsstøtta til biblioteksektoren er berre på det jamne. Kva om alle no deler denne lenka med @jonasgahrstore og @Trettebergstuen? (Vedumen er visst ikkje på twitter…)
«Misbrug ikke vor Tillid» heitte det på Deichman før i verda. Truleg i den gamle «Eventyrgården»?
Svenske Biblioteksbladet.se har tatt utleigesaka i Oslo på alvor og blant anna gått meir direkte på Deichmansjef Knut Skansen enn både Dagsavisen og Morgenbladet gjorde. Han bagatelliserer her utspela frå fagorganisasjonane og ender opp med å forsvare ordninga som noko alle bibliotek bør førebu seg på:
«Han tror att många är rädda för själva principen, att bibliotek måste klara sig med hjälp av privata intäkter, och att detta kan komma att bli aktuellt för fler bibliotek.
– Jag tycker inte andra bibliotekschefer ska vara rädda för detta, jag tycker att de ska se det som en möjlighet. Det är ett nytt sätt att tänka på i Norge, men jag tror att vi måste vänja oss vid det.
Jenny Dellegård på Fagforbundet håller inte med.
– Det är ett ideologiskt ställningstagande. Jag tänker att biblioteken traditionellt är en del av välfärdsstaten och ska finansieras av skattemedel. Nu börjar man hämta pengar från det privata, vi tycker inte det är okej på ett bibliotek».
For ei veke sidan delte vi oppslaget i Dagsavisen om utleigeverksemda som byrådet har pålagd Nye Deichman (nesten 1/4 av arealet er permanent utleigd, i tillegg til 2–3 private arrangement i veka). Sidan har ei mengd svenske aviser skrive om dette (det var vel ikkje nok at Frida Karlsson slog Johaug). Og no har Morgenbladet eit større oppslag. Ikkje så mykje nytt å lese, men kulturbyråd Omar Samy Gamal tar argumentasjonen for utleige til utenkjelege høgder, i alle fall til å vere SV-politikar:
«Det er ikke enten- eller her, men mulig å kombinere folkebibliotek med noe utleie. Når vi styrker Deichmans økonomi vil jeg heller at pengene går til nytt bibliotek på Mortensrud eller styrkning av tilbudet andre steder i byen, sier han. … De 12,5 millionene i inntektskrav utgjør en ni prosents lindring av 140 millioner kroner i budsjetterte utgifter for 2021.
– Er ikke dette lite penger å sette bibliotekets prinsipper på spill for?
– Jeg aksepterer ikke spørsmålet. Det er mange aktører man kan leie ut til, uten at det strider mot bibliotekets prinsipper. Å leie ut til valgstudio for TV 2, der publikum kommer tett på de politiske debattene, er et godt eksempel, sier Samy Gamal».
Det er grunn til å minne om at kravet om privat uleige først dukka opp langt uti byggjeprosessen, etter ein budsjettsprekk. Kvifor ikkje ganske enkelt seie deg lei for dette, Gamal? Og vurdere å tenkje om igjen så snart som muleg?
PS: MB intervjuar også ein tillitsvald som er uroa over at «flere hundre studenter må snu i døren fordi to etasjer er stengt av». Så kvifor ikkje i staden leige ut til universitet og høgskolar i Oslo?! For studentar set alt sterkt preg på lokala i Bjørvika. Dei er jo mykje trivelegare enn lesalane på Blindern, Bislet osv.
18.10. var heile «utkraginga» utleigd til Revisorforeningen. Ikkje akkurat eit løft for biblioteket, Gamal?
Denne tittelen er kanskje litt væl tabloid, men sjå Dagsavisen i dag: «Nye Deichman i Bjørvika har vært en gedigen suksess siden åpningen for litt over ett år siden. Men suksessen har sin pris, i form av kommersiell virksomhet på noe som i utgangspunktet skal være nonprofit. Det mener ansatte og tillitsvalgte ved biblioteket er feil vei å gå».
Men byråd for idrett, kultur og frivillighet, Omar Samy Gamal (SV) svarer: «12 millioner kroner i året er et relativt lite inntjeningskrav i forhold til bibliotekets totale budsjett, og vi har ingen planer om å øke dette. Når for eksempel TV2 leier for å ha valgstudio åpent for publikum i Deichman, så er det med på løfte det totale tilbudet.»
