Kategori: Teieplikt

Filmen «Seven» – bibliotek-etisk misvisande

~ Anders Ericson ~ 2 kommentarer
Skjermdump frå saka på nrk.no

På Nrk.no har dei i dag ei langlesing om «ein av verdas beste thrillerar», «Seven», frå 1995. Eg er einig i at filmen er «vedunderleg hesleg», i tillegg til fengslande, spanande og godt laga på fleire vis. Vi får vite at «I år har også ei restaurert utgåve av filmen blitt sett opp på norske kinoar». Men det bibliotek-etisk misvisande er neppe utelate i den nye utgåva.

For dette er sentralt for heile plottet. Eg snakkar om at avsløringa av seriemordaren kjem ved hjelp av tilgang til lånardata ved eit bibliotek. Kven har lånt kva? I ei scene, som faktisk ligg på YouTube, og med tittelen «Library Information», kjøper detektivane kunnskapen om kven som har lånt visse «inkriminerande» bøker av ein FBI-agent med – ulovleg – tilgang til lånardata ved biblioteket (om det blir lovleg under Trump-regimet, vil ikkje overraske).

Her på bloggen har vi tidlegare påvist endå fem døme på bibliotek-uetiske krimforfattartriks, nemleg hos ingen ringare enn, i alfabetisk rekkefølgje, Jørgen Brekke, Hans Olav Lahlum, Ian Rankin, Roslund og Hellström og Alexander McCall Smith, i tillegg til at sjølvaste Woodward og Bernstein ikkje legg skjul på at dei brukte denne metoden då dei rulla opp Watergate-skandalen på tidleg 1970-tal.

I «Seven» er det likevel ikkje snakk om brot på teieplikt, ein allmenn, internasjonal bibliotek-etisk regel, men i dei andre romanane er lausmunna, ignorante og/eller korrupte bibliotekarar innblanda. Eller at slike data ikkje blir sletta i biblioteket sitt datasystem når boka er innlevert, og kan bli hacka. Noko som sjølvsagt ikkje skal kunne skje.

Poenget mitt er at slike triks hos velkjende forfattarar kan gi inntrykk av at dette er vanleg, og gje signal om at det kan vere risikabelt å bruke biblioteket.

Lahlum svarer!

~ Anders Ericson ~ 2 kommentarer

Etter heile tre blogg-angrep på Hans Olav Lahlum og politiførstebetjent Kolbjørn «K2» Kristiansen ved Oslo politikammer, fekk vi nyleg ei oppringing frå førstnemnde. Kritikken vår har primært gått på at Kristiansen, sterkt påverka av venninna Patricia Borchmann, ber bibliotekarar om utlånsdata knytte til einskilde lånarar, og får dei utleverte, just like that.

– Eg har lese det du skriv med interesse, seier Lahlum, men vil gjerne leggje til at éin ting er lovgjevinga, éin annen praksis. Eg forhøyrde meg faktisk med eit par bibliotekarar på Deichman om korleis ting kan gå føre seg i ein situasjon av den typen eg skildrar i «Sporvekslingsmordet». Dei gav inntrykk av at dei kunne ha handla som bibliotekaren i romanen. Dei fekk boka av meg då ho var klar, og utan å protestere på framstillinga.

– For det andre var reglane uklare og dårleg kjende tidlegare, særleg før den første norske personvernlova kom i 1978, som du også skriv. Denne lova kom som ein følgje av slike uryddige tilstandar. I dag er som kjend merksemda rundt personvern ei heilt anna.

Når det gjeld romanen «Svanemordet», der Lahlum opererer med Nasjonalbiblioteket i Oslo tjuefem år før det blei oppretta, vedgår forfattaren at dette er ein feil som lett kan skje når ein skriv historisk. Han vil sjå om det kan rettast opp i seinare opplag.

Så ventar vi berre på telefonar også frå Ian Rankin, Anders Roslund og Alexander McCall Smith…

Knut Nærum spår om biblioteket mm.

~ Anders Ericson ~ Legg igjen en kommentar

Her på bloggen har vi gått laus på krimforfattarar som tilsynelatande umedvitne gir inntrykk av at teieplikt og personvern anten er lågt prioritert eller ikkje-eksisterande i biblioteka. Men så kjem vi over ein roman av Knut Nærum frå i fjor, der alt «er på stell» og meir til. I boka «Sannheten» viser han at han har følgt bibliotekdebattane og tar utgangspunkt i slikt bibliotekarar kjenner seg godt igjen i. Eg-personen er bibliotekar på Deichman på Torshov. Det startar slik:

«Da de nye lånekortene kom, hadde jeg ingen innvendinger. Det er bare en fordel, tenkte jeg, at kundene får boktips på mobilen. Likte du den, så liker du denne. 83 % av de som ga den boka fire eller fem stjerner, gir denne boka det samme. Hvis Amazon og Spotify kan gjøre det, tenkte jeg, hvorfor ikke biblioteket, vi som ikke engang har noe å selge. Riktignok var det tradisjonelle utlånet blitt en stadig mindre del av våre tjenester, men vi trengte å forsvare vår plass på de offentlige budsjettene, og utlånstallene var en viktig indikator. Det kunne vel ikke ha noe å si at Staten ser hva du leser. Hva kunne Staten bruke de opplysningene til? Dessuten var alle lån allerede registrert hos oss. Biblioteket er også Staten. Det meste av det ga seg selv. Hvis du liker Lucinda Riley, liker du Kate Morton. Hvis du liker Lars Mytting, liker du Mikael Niemi. Hvis Solstad, så Gombrowicz».

«Sannheten» handlar i utgangspunkt om eit Oslo, ikkje ulikt vårt anno 2021. Medie- og sosiale-medier-situasjonen er den same, og politikararne uroar seg på same vis over dei negative verknadane. Eit aktivt Datatilsyn har dei sjølvsagt også. Men så lar Nærum det heile «ta av». …

Les mer «Knut Nærum spår om biblioteket mm.» →

Kva skal vi gjere med Lahlum?

~ Anders Ericson ~ Legg igjen en kommentar

For nokre dagar sidan var det naudsynt her på bloggen å konfrontere Hans Olav Lahlum med ein, for han, stor anakronistisk flause; at han i krimboka «Svanemordet» introduserer Nasjonalbiblioteket i Oslo alt i 1973, heile tjuefem år før det blei oppretta der i byen. Når vi no har lytta boka ferdig, har Lahlum endå meir å svare for:

>> 27.nov: Lahlum svarer!

For annan gong i denne romanserien lar han politietterforskar Kolbjørn «K2» Kristiansen oppsøke eit bibliotek for å få informasjon om ein persons detaljerte bruk av biblioteket. Første gongen vi reagerte på dette var i boka «Sporvekslingsmordet». Då var det ein spesielt sensasjonslysten bibliotekar på Deichman som sladra villig vekk om ein lånar, men i «Svanemordet» får vi inntrykk av at teieplikt er ikkje-eksisterande for bibliotektilsette og at sensitive personopplysningar er rutinemessig til for å bli delte med politiet, heilt utan rettsleg kjenning frå ein domsstol.

Også med rettskjenning skal det tillatast under sterk tvil. Sjå punkt 10 i Veiledende etiske retningslinjer for bibliotekansatte: «Bibliotekansatte skal sikre at brukerens litteratur- og informasjonsbehov og andre personlige opplysninger behandles konfidensielt». Om ikkje slike data straks er sletta etter innlevering, noko som skal vere ein rutine i alle slike datasystem. Sjå Datatilsynet om Lagringsbegrensning.

Sist vi tok Lahlum/Kristiansen i dette, og etter overtramp av andre forfattarar, utlyste vi kurs i bibliotekaretikk. Då dette ikkje verka, introduserer vi no ei eiga åtvaring for innliming i bibliotekbøker. Sjå illustrasjonen. Åtvaringa kan lastast ned her.

Sjå innlegga på bloggen om personvern.

Kurs for krimforfattarar i bibliotek-etikk!

~ Anders Ericson ~ 6 kommentarer
Hans Olav Lahlum

I samband med tariffoppgjeret har det gått opp for bloggaren at han faktisk er alvorleg lågtlønna. Men å halde kurs skal visst vere innbringande, og det første kurset her i garden blir ganske spesielt. Og med ei eksklusiv målgruppe: Krimforfattarar.

For dei må lære seg elementær biblioteketikk. No fekk vi nemleg endå eit tips om ein krimforfattar som lar detektiven sin få gjennombrot i etterforskinga ved hjelp av lånardata frå eit bibliotek. Om kven som har lånt kva. Noko som berre skal vere muleg etter rettsleg kjenning frå ein domsstol. Og då under sterk tvil. Sjå punkt 10 i Veiledende etiske retningslinjer for bibliotekansatte: «Bibliotekansatte skal sikre at brukerens litteratur- og informasjonsbehov og andre personlige opplysninger behandles konfidensielt».

Om ikkje slike data straks er sletta etter innlevering, som skal vere ein rutine i alle slike datasystem. Sjå Datatilsynet om Lagringsbegrensning.

Tidlegare har vi tatt på fersken blant anna Ian Rankin, Roslund og Hellström og Alexander McCall Smith med slike «løysingar» på krimgåtene sine. Og no fekk vi tips om at også …

Les mer «Kurs for krimforfattarar i bibliotek-etikk!» →

Også du, Alexander McCall Smith :-(

~ Anders Ericson ~ 4 kommentarer

Skjermbilde 2020-05-30 20.35.33For eit drygt år sidan blogga vi, indignert, om krimforfattarar som lar detektivane sine snoke i lånarregistre i bibliotek, iblant med entusiastisk hjelp av bibliotekarar, der dei får vite kva mordaren eller tjuven har lese av litteratur som kan setje ein på sporet og løyse ei sak. Noko som skal vere umuleg både teknisk (lånardata skal jo bli sletta etter innlevering) og bibliotekar-etisk (teieplikt, sjølvsagt!). Blant anna Roslund og Hellström og Ian Rankin fekk så hatten passa.

Men no finn vi at også skotten Alexander McCall Smith, han med bl.a. bøkene om Damenes detektivbyrå og fleire barnebøker (dessverre ikkje fleire på norsk), diktar opp ei tilsvarande «løysing» på ei krimgåte. Han har skrive seks bøker om Malmø-detektiven Ulf Varg, og i boka Avdelningen för känsliga brott lar han ein svært lausmunna bibliotekar avsløre at ein mistenkt er storlesar av bøker om lykantropi, overtrua om varulvar. Noko som sjølvsagt er brot på bibliotekar-etikken, punkt 10 (i dei norske reglane). Og sjølvsagt Forvaltingslova §13 (noko liknande finst vel både i Sverige og Skottland).

PS 31.1.23: Også i Ulf Varg-boka «The Talented Mr. Varg» – «En man med många talanger» – får vi ein variant av det same trikset, men denne gongen er det ein bokhandlar som blir påverka til å seie noko om ein kunde sine lesevanar. Bokhandlaren: «Jag är inte säker på att det är riktigt etiskt försvarbart». Varg: «Jag kan inte se något fel med det». Så juristen (!) McCall Smith er klar over dilemmaet, men gir blanke!

Om krimforfattaranes sviktande bibliotekkunnskapar … eller?

~ Anders Ericson ~ 19 kommentarer

gult påske fjell bibliotek
G O D   P Å S K E !

>> Etter denne publiseringa har vi tatt endå 5 krimforfattarar på fersken: Jørgen Brekke, Hans Olav Lahlum, Alexander McCall Smith og Mick Herron. 

Bibliotekaren og biblioteket er ganske ofte til stades i skjønnlitteraturen. Sjølvsagt har vi sånt som «Liket i biblioteket» av Agatha Christie, men sjeldan finn vi ein bibliotekar i helterolla eller biblioteket som anna enn åstad for meir eller mindre løynd romantikk (og trenden med færre og lågare reolar vil setje ein stoppar også for dette).

Og så har vi bibliotekarmetaforen, tydelegvis veleigna til å kontrastere og dermed framheve helten i historia, men heller ikkje meir (sjølv om Dag Solstad ope innrømmer å ha brukt bibliotekarmetaforen på hovedpersonen i «T. Singer», som verkeleg ikkje kan kallast helt).

Men bibliotek og bibliotekarar kan også inngå i intrigar, ikkje minst i kriminalsjangeren. Men her gjer mange forfattarar det vanskeleg for seg. Utfordringane vi tenkjer på går hus forbi hos forlagskonsulentane, men ikkje hos bibliotekarane, noko dette skal handle om: Les mer «Om krimforfattaranes sviktande bibliotekkunnskapar … eller?» →