Ein skikkeleg luring, ho her, det er lett å sjå. Foto: Arbeiderpartiet (CC BY-ND 2.0)
Her handlar det faktisk ikkje om «inhabilitet i utnevnelsen av venner til maktposisjoner i kulturlivet». Bård Nylund, Tina Stiegler og Renate Larsen har fått kvart sitt «bein» takk vere den tidlegare kulturministeren, men ingen av dei i biblioteksektoren. For her har vi ei heilt anna sak, men som burde interessert fleire gravande medium enn denne skærve bloggen:
Då Anette Trettebergstuen la fram forslaget til den nye boklova i august 2022 var ho og departementet skråsikre på å ville innføre leveringsplikt av lydbøker til folkebiblioteka. Men i mars 2023, då berre eit halvt år hadde gått, og utan noka offentlegheit om det, hadde ho snudd tvert om.
Det mystiske er ikkje at den kommersielle bokbransjen har gode lobbyistar, men kvifor ho faktisk var på biblioteket si side i utgangspunktet, altså i forslaget?? For i god tid hadde utgreiarane hatt «bred dialog med bokbransjen. I perioden november 2021 til mars 2022 gjennomførte departementet i overkant av 50 møter med organisasjoner og aktører i bransjen«.
I eit blogginnlegg 16. mai i fjor leverte eg fem teoriar om korleis dette kan ha skjedd.
Sjå også denne tidslinja som viser korleis vi forsøkte å ta tak i boklovsaka under vegs:
«- Hva skjedde med det opprinnelige forslaget om leveringsplikt på digitale lydbøker til bibliotekene?» Slik opnar åtte storbybiblioteksjefar eit lesarinnlegg i Aftenposten 14. mai. Dei argumenterer godt og konsist for reversering av forslaget, men utan å gå nærmare inn på spørsmålet sitt om korleis ei slik heilomvending var muleg, i ein politisk prosess på toppnivå i eit demokrati.
I høyringsnotatet verka kulturminister Trettebergstuen skråsikker på å ville innføre «en leveringsplikt til folkebibliotekene. Slik vil lånere over hele landet få tilsvarende godt utvalg i lydbøker som de er vant til på papir«. Det kunne ho vere, tenkte vel mange, for utgreiarane hadde jo hatt «bred dialog med bokbransjen. I perioden november 2021 til mars 2022 gjennomførte departementet i overkant av 50 møter med organisasjoner og aktører i bransjen«.
Snuopperasjonen er ikkje berre mystisk. Han er så dramatisk for biblioteka, om lova blir som forslaget no står, at vi må snakke om eit paradigmeskifte: Kva skjedde då folkebiblioteka rykkja ned til andre divisjon for nasjonale kultur- og kunnskapsformidlarar? Etter dette vil det vere politisk og juridisk aksept for at medievalet i biblioteka blir styrt av eksterne, av forlag og distributørar.
Denne hendinga bør dokumenterast så godt som råd og få sentral plass ikkje berre i bibliotek- og kulturpolitikkhistoria, men i historia om sentralforvalting og politikkutforming generelt.
Med min beste fantasi forsøker eg meg på nokre forklaringar, men det er umuleg å ikkje bli konspiratorisk:
I dei meir enn 50 møta m.m. tok representantane for bokbransjen (den kommersielle og kunstnarlege) lett på eller unngikk bibliotekas behov , då dei var trygge på at eit forslag om leveringsplikt aldri ville kome lenger enn til å bli nemnt i ei bisetning i høyringsnotatet (og eigentleg har dei jo ikkje sans for bibliotek).
Ein viss kulturminister «tok ein spansk ein»; ho hadde eit akutt velferdkulturpolitisk og anti-kommersialistisk markeringsbehov som ho trumfa gjennom i høyringsnotatet.
Ein viss nasjonalbibliotekar leia utgreiingane. Han sa til Bok og bibliotek ved oppstarten: «At det er eg som nasjonalbibliotekar som har fått i oppgåve å leie dette arbeidet, er eit signal frå regjeringa». Dette kan ha vore berre hans eiga optimistiske tolking, men etter dette kunne han ikkje levere frå seg noko utan leveringsplikt til biblioteka.
Ein kombinasjon av punkta 1 til 3.
Høyringsnotatet var utforma av den diplomatiske og konfliktsky ChatGTP.
PS: Ein god del offentlege utgreiingar, typisk NOUar med meir eller mindre brei fagleg, byråkratisk, forskingsrepresentasjon osv, får likevel ikkje gjennomslag når politikarane skal seie sitt. Men dette var ikkje ein NOU, men ei «intern arbeidsgruppe» med nasjonalbibliotekaren som «formelt en del av departementet i denne perioden …. Arbeidet med boklov skjer på denne måten i regi av departementet».
Internet Archive innbyr 20. april til seminar om dette. IA-grunnleggjar Brewster Kahle skal snakke med forfattar og jussprofessor Jessica Litman om «opphavsrettslover som er utforma av advokatar og lobbyistane deira» – gir dei «verkeleg … meining for dei aller fleste av oss? Bør kvar samhandling mellom vanlege forbrukarar og opphavrettsleg verna verk vere avgrensa gjennom lovgiving? Er det praktisk muleg å handheve slike lover, eller å vente at forbrukarane skal følgje dei? Kva for verknadar har slike lover på informasjonsutvekslinga i eit fritt samfunn?»
Boka til Litman, Digital Copyright, ligg sjølvsagt fritt tilgjengeleg på nettet.
Her heime såg vi nyleg korleis forlagslobbyen effektivt jaga den sosialdemokratiske kulturministeren Trettebergstuen vekk frå lovnaden i august om at «det innføres en leveringsplikt til folkebibliotekene», til det diametralt motsette: «I lys av innspillene som har kommet inn i høringsrunden, opprettholder departementet ikke forslaget om å omfatte bibliotekene i leveringsplikten i lovforslaget § 7».
Forgjengaren hennar, Trine Skei Grande (V), var i si tid like skråsikker på at lydbokutfordringane til biblioteka kunne løysast politisk. Ho er vel grundig ute av politikken no, men vi ventar sjølvsagt at det ofte svært fridomselskande partiet hennar tar saka fatt i stortingsdebatten om boklova.
Underteikna har eit par år no hatt forventingar, og spreidd desse vidare her på bloggen, til eit innkjøpssamarbeid som eg trudde skulle sikre betre vilkår for e-innhald til biblioteka. Digin var prosjektnamnet, mens no heiter det Bibliotek24. Og lanseringa skjer i morgon, 12. april.
Eg siterte til dømes i september 2021 frå ei undersøking Digin gjennomførte:
«Omtrent hvert femte bibliotek oppga at de ikke tilbyr digitale innholdstjenester. Over halvparten av disse oppga tid og økonomi som hovedgrunner til dette. 5 prosent av de besvarende bibliotek mente lånernes behov ble dekket med den fysiske samlingen og gjennom BookBites/Allbok».
Eg trudde i min naivitet at mykje av vitsen var at dei nemnde, i stor grad leverandørstyrte e-bok og lydboktenestene skulle erstattast med noko nytt og betre.
Lydbøker i bilen på ferie!, heiter det i ei oppsummering frå eit innspel-seminar for bibliotektilsette no i januar. Men, altså …
Dei skriv at dei vel «å fokusere på en modell for Bibliotek24 som i størst mulig grad skal sikre en trygg overgang fra prosjekt til drift, fremfor å gripe over alt annet som med fordel kunne vært samlet i et nasjonalt konsortium. Dette kan endres underveis i prosjektet, dersom forutsetningene for overgangen fra prosjekt til drift endres». Så eg må berre be om orsaking for å ha spreidd eit grunnlaust håp om at biblioteka sjølve, ikkje forlaga, skal avgjere kva dei skal låne ut.
PS 1: No skal det seiast at kulturministeren konsekvent har valt forlagas side og ikkje gjort det lettara verken for det enkelte biblioteket eller for innkjøpssamarbeid som Bibliotek24. Eller for brukarane.
PS2: Det e-innhaldet Bibliotek24 faktisk vil formidle, er viktig nok.
Ellefsen sine debattinnlegg mot kassering er velkjende. Som her i Bergen i 2016.
Debattinnlegg og aviskommentarar strøymer på om forslaget til ny boklov. Der biblioteket, ifølgje ministeren i august, skulle innkassere ein klar lydbok-siger, men der alt gjekk tapt på vegen frå høyringsnotatet til ferdig lovutkast (sjå §7). Biblioteka får heller ikkje gjennomslag i den pågåande debatten; såvidt vi kan sjå er det berre Nettavisen og Samtiden som har brukt NTB-pressemeldinga der NBF er sitert, men utan å konfrontere dei ansvarlege med NBF sin skarpe kritikk, der dei påpeikar at regjeringa no « … let det vera opp til forlaga kva bøker biblioteka skal låne ut».
Ein som heller ikkje bryr seg konkret med lydboka og biblioteket, men som set ting i ein større samanheng, er Bernhard Ellefsen i Morgenbladet. Overskrifta er «Bokloven er vakker, men er den også allerede utdatert?», og han avsluttar slik:
«Det bokbransjen trenger mer enn fastpris, er jo kunder. Lesere. Bokloven er vakker* fordi den minner oss om en tid da leserne var så mange flere. Men hverken avanseregulering eller leveringsplikt på digitale lydbøker vil ta oss tilbake dit. Til det trengs helt andre kultur- og utdanningspolitiske tiltak. Hvis noen, den gangen boklov først kom på tale, hadde fortalt meg at nettbrett i skolen og dårlige skolebibliotek skulle utgjøre en langt større trussel mot lesingen i Norge enn en deregulert bokbransje, hadde jeg ledd høyt av dem».
* At boklova er vakker skal vere kulturminister Trettebergstuen sitt uttrykk under lanseringa.
For eit år sidan her på bloggen kunne vi sitere nasjonale kulturtoppar i fleng om kor bra den komande boklova ville bli for biblioteka, til dømes: «Den nye boklova vil styrke biblioteka… », sa statsekretær Odin Adelsten Aunan Bohmann i Kulturdepartementet, og sjefen hans, minister Trettebergstuen, var opptatt av «politiske virkemidler som sørger for et mangfold av litteratur ut på markedet og ikke minst inn i bibliotekene der folk bor».
Men konkrete var dei ikkje. Og slett ikkje om forslaget om leveringsplikt til bibliotek. Så underteikna er ikkje overraska over lovforslaget som kom i dag. Der heiter det blant anna (lei for ein slik kort kortversjon, men det kjem nok meir seinare):
«I lys av innspillene som har kommet inn i høringsrunden, opprettholder departementet ikke forslaget om å omfatte bibliotekene i leveringsplikten i lovforslaget § 7».
PS kl. 13.58: Norsk Bibliotekforening er på banen med ein skarp analyse.
Det går nokre år mellom kvar bibliotekdemonstrasjon ved Stortinget. Her frå NBF sin aksjon for å bevare bokbussane på statsbudsjettet i 1989. Det er vel på tide igjen.
Ambrosius av Milano skal ha vore den første i Vesten som las «stille».
Tenk deg at du bur i ein kommune med berre éin bokhandel (det er 92 slike i Noreg, og 182 utan éin einaste) og der denne helst frontar bøker frå forlaget/forlaga som eig bokhandelen. I Noreg har vi jo fått ei slik «vertikal» organisering i denne bransjen, men du kan trass alt få alle slags bøker om du spør. Og/eller tryglar. Men i lydbokhandelen, i strøymetenestene, er det mykje tettare skott, og tettare skal dei bli, ifølgje Bok365.no nyleg: «Stadig flere uttrykker nå uro over effektene av de forlagsdominerte strømmetjenestene».
I ein slik situasjon kunne det ikkje-kommersielle, uavhengige folkebiblioteket vore Problemløysaren! Om det berre hadde fått god tilgang til lydbøker…
Nokre har godt håp om lydbok-betring for biblioteka med den komande boklova. Vi får sjå.
Meir optimisme (men ikkje for skodespelarar): TV2.no har ei sak denne veka om ein ny type kunstig intelligens som bør gjere det lønnsamt å produsere teknisk gode lydbøker av mange fleire titlar, også for den vesle norske marknaden: «Det kan tenkes at dubbing av filmer og opplesing av lydbøker slutter å være et yrke for mennesker».
Bibliotekarane som ikkje les. Biblioteksbladets redaktør: «Det talas mycket om bibliotekens viktiga roll för att främja läsandet i Sverige. Men bibliotekspersonalen ges ingen eller väldigt lite tid för egen läsning. Och allra konstigast är att de inte ens pratar om det själva». Nokre som kjenner seg igjen?
Boklova og samfunnsansvaret. Høgst lesbar gjennomgang av norsk forlagshistorie av Erik Rudeng i Aftenposten. Så til 2022: «Nyliberalistisk tankegods har sådd skepsis til regulering av bokmarkedet. Samtidig har finansielle aktører kastet seg inn i oppkjøp av bestselgerforfatterskap i håp om høye gevinster. Imens krever teknologiske og markedsmessige strukturendringer forståelig nok massiv oppmerksomhet i forlagsledelsene. Lovutkastet tar sikte på å fremme faste og forutsigbare forhold i bransjen og å begrense tilløp til spekulasjonsøkonomi. Bokloven vil neppe kunne forsvares hvis ikke de største forlagene søker å reaktivere sitt samfunnsoppdrag og sin samfunnsmessige kompetanse».
Geriljabibliotek! Studentavisa Universitas ved UiO skriv om ei gruppe studentar ved Økonomisk institutt, tilslutta Rethinking Economics Blindern, som har gått saman om ei alternativ pensumliste. Ingen frå biblioteket er intervjua, men vi vil jo tru at studentane har dei alternative titlane sine frå ein stad, til dømes biblioteket… Bloggaren har ikkje gløymt at for 1976-kullet på dåverande Statens bibliotekskole var alternative kollokviegrupper i studentregi vel så godt besøkte som forelesingane …
I eit ferskt «lederbrev» frå Heidi Marie Kriznik i Forfatterforeningen kan vi blant anna lese: «12. og 13. september er det de skjønnlitterære skribentorganisasjonene i Norge sin tur til å arrangere Nordisk forfatter- og oversetterråd (NFOR), som er et råd der representanter for de nordiske skribentorganisasjonene møtes til seminar annethvert år og samler oversikt over vilkårene for litteratur i de nordiske landene. Forfatterforeningen er, sammen med Norske Barne- og Ungdomsbokforfattere og Norsk Oversetterforening, ansvarlig for årets seminar og på programmet for de to dagene står digitalmarkedsdirektivet, det norske forslaget til ny boklov, og tilgangen til lydbøker i bibliotek. Seminaret gjennomføres med støtte fra Kopinor» (vår utheving).
Vi har blogga ein god del om dette, sjå stikkorda «Boklova» og «Lydboka».
I Aftenposten i dag seier kulturministeren blant anna: « … at det innføres en leveringsplikt til folkebibliotekene. Slik vil lånere over hele landet få tilsvarende godt utvalg i lydbøker som de er vant til på papir».
Representantane for bibliotekmiljøet vågar ikkje vere så sikre på dette. Det må forhandlingar til om prisnivå og andre vilkår.
I dag, 18. august 2022, kom forslaget til boklov, etter å ha blitt trenert av dei borgarlege i to regjeringsperiodar. Men altså med eit nytenkt og nyskrive høyringsnotat. Dei to viktige dokumenta er:
Med ein gong ein går frå å lese høyringsnotatet med ordsøk, til dømes på bibliotek, (52 treff på dei 52 sidene), forstår ein at det blir debatt, om ikkje kamp på kniven, på fleire punkt. Men underteikna har stort sett berre gjort den førstnemnde øvinga. Dette er nokre heilt førebelse tankar om forslaget etter ein dryg times lesing:
Viktig for biblioteka er at alle typar bøker (papir, e-bok og lydbok) no skal bli prinsippielt likestilte.
Då kan ein ikkje kome unna ei spesialhandsaming som denne i § 7. Plikt til å tilby og levere digitale lydbøker: «En leverandør skal levere eksemplarer av digitale lydbøker til enkeltsalg i digitale abonnementstjenester, til forhandlere som omsetter lydbøker og til bibliotek» («leverandør» er i praksis forleggjar/utgjevar).
I høyringsnotatet, side 39, heiter det: «Bibliotekene er sammen med bokhandlene de viktigste formidlerne av litteratur til befolkningen. Det er derfor etter departementets mening avgjørende at leverandører også er forpliktet til å levere til bibliotek på samme måte som til forhandlere». Og til slutt: «Det må inngås egne avtaler mellom partene om pris og utlånsmodell for utlån av digitale lydbøker i bibliotek» (vår utheving).
Kor mykje lenger er vi komne då? Leveringplikt er verkeleg ikkje alt.
I siste leddet i §7 heiter det: «Departementet kan gi forskrift om gjennomføringen av forhandlernes, abonnementstjenestenes og leverandørenes plikter etter første til tredje ledd». Men dette læt ikkje som noka føring andsynes levarandørane.
>> Kl. 22.30: Eg ser no at NBF-leiar Vidar Lund kjem til å krevje at «at ei minimumsløysing må inn i forskrifta». Men då burde vel eit signal om ei slik opning ha kome alt i dette dokumentet?Vilkåra har jo heile tida vore det springande punktet i lydboka-og-biblioteket-debatten. Og etter «50 møter med organisasjoner og aktører i bransjen» og «[r]undt 20 skriftlige innspill» må problemet opplagt ha vore drøfta (sjå side 6 i notatet).
.På bibliotekfeltet har vi eit mellomledd, Biblioteksentralen, som vel er «forhandler» her? Vi kan lese at «Departementet legger til grunn at leveringsplikten som foreslås i bokloven, fortsatt skal gjelde overfor Biblioteksentralen». Men det er vel framleis fleire enn BS som har appar for digitale bøker?
Ein kan kanskje spørje seg kvifor bibliotek ikkje er konkret forklart og presisert i § 2. Definisjoner. Blant anna når «digital abonnementstjeneste» er definert. Men i høyringsnotatet, side 22, ser vi at biblioteket er tenkt inn under paragraf 2, d.: «Sluttkunde: enhver som kjøper bøker til andre formål enn for videresalg». Dette bør vel ikkje skape alvorlege identitetskriser.
Så ser vi fram til grundige analysar og gode høyringssvar!
PS: Her på bloggen har vi hatt fleire kommentarar undervegs, under stikkorda boklova og lydboka.
I Bok365 sin artikkelserie om den komande boklova var dei i går innom lydboka. Dei intervjuar Arne Magnus i Gyldendal. Han er klar på at styresmaktene gjennom boklova ikkje må «behandle strømmetjenestene som noe de ikke er: bokhandler».
Og dei er heller ikkje bibliotek. Verkeleg ikkje. Noko vi var inne på på bloggen for nokre dagar sidan. Gyldendølen stadfestar at for strøymetenestene er det «ikke naturlig at de skal ha skaffeplikt i tradisjonell forstand». Når vi samtidig ser på praksis, hjelper det lite at han legg til: «Det betyr ikke at de ikke skal ha et ansvar for bredden. Vi ønsker ikke at strømmetjenestene skal bli en lyd-versjon av bestselger i massemarkedet».
Nyleg kom «Leseundersøkelsen for 2022». Bokhandlerforeningen kommenter henne blant anna slik: «Vi ser at de som svarer at strømming av lydbøker bidrar til totalt økt bokkonsum, i stor grad er de samme personene som allerede leser mye. Det er bra for leseren at bøker er tilgjengelig i mange format og kanaler. Men ideelt skulle vi ønske at strømming var en vei inn i litteraturen for å øke lesingen blant de som leser lite fra før. Det ser vi i mindre grad».
Etter biblioteket sine mange lydboknederlag ser vi i alle fall tydelegare enn før baksidene ved den frie litteraturmarknaden. Dét kan vel vere ei lita griskokktrøst.
Danske preferansar rundt leggetid. Frå Dokk1 i Århus. Klikk for å kunne lese
I mangel av store nyheiter om norske folkebibliotek og lydbøker, får vi slå i hel tida med nokre små. Til dømes at:
Ifølgje referatet frå det siste møtet i Nasjonalbiblioteket sitt strategiske råd oppsummerte NB, etter ein diskusjon om digital tilgang, at blant anna dette punktet blir «spesielt viktig»: «… en boklov som sikrer at bibliotek kan kjøpe og låne ut e- og lydbøker, fornyet dialog om utlånsmodeller … ». Når NB sjølv melder dette, med Sira Myhre i boklov-leiinga, nærmar vi oss då endeleg svaret på det store boklovmysteriet?!
På Storytel-toppen er det ifølgje BOK365 adrenalin-kick som gjeld. Saman med mykje Harry Potter og annan fantasy og spenning.
Mens hos konkurrenten Nextory går det mest i «psykisk helse, «prepping» til krisesituasjoner, og søvnhistorier». Altså lydbok på øyret når du skal sove, med lite adrenalin-kick, vil vi tru. Vi får også vite at «De norske lytterne synes … å være de som sovner sist. Onsdager kl. 23.00 er våre mest populære lyttetidspunkt i uka. Også finnene (tirsdager kl. 22.00) og svenskene (mandager kl. 22.00) har lyttetoppen på kveldstid. Danskene derimot, «peaker» på onsdager kl. 15.00, hvilket indikerer at de har andre preferanser rundt leggetid». «Men det er en helt annen historie», oppsummerer journalisten ganske presist.
Sira Myhre på eit bibliotekpodium for … lenge sidan
Nettstaden Bok365.no hadde fredag ei ganske omfattande og detaljert sak om dette: «Aslak Sira Myhre går først inn i en prosjektdirektør-stilling i forlaget, og Jenssen [noverandre direktør, vår merknad] og Sira Myhre skal deretter jobbe side ved side i en periode før sistnevnte overtar roret. De to skal i fellesskap med styret avgjøre eksakt når dette skal skje».
Dei siste dagane, for ikkje å seie åra, har fleire påpeika at i vår falske-fakta-alder har aprilspøken utspela rolla si. Dermed gikk underteikna fem på og hadde i går halvferdig ein lett ironisk kommentar særleg til avslutninga på intervjuet med NB-sjefen og boklovutgreiaren, der han blei spurt «– Ligger det an til å bli en god boklov for Cappelen Damm?»:
«– Å nei. Du klarer ikke å lokke meg utpå der, svarer en lattermild Sira Myhre. – Mitt håp – og min tro – er at det skal bli en boklov som hele bokbransjen og litteraturfeltet kan leve godt med».
Så hadde vi tenkt å spekulere litt rundt kva han i dag meiner med «hele litteraturfeltet». Er biblioteket «inne» i dag? Og korleis? For gjennom hausten og vinteren har …
Ein kan spørje seg om vitsen med ny boklov når dei oppveksande generasjonane ikkje kjem til å lese bøker, jamfør Anne B. Ragde i Dagbladet 13. februar. Men mange kjem i alle fall til å strøyme lydbøker, så dette største mediale skiftet sidan e-boka (som ikkje blei så skilsettande som mange spådde), må sjølvsagt bli sentralt i arbeidet med denne lova. Annleis kan ein vel ikkje tolke kulturminister Trettebergstuen: Boklova skal «sikre forutsigbarhet, bredde og kvalitet og sørge for at folk i hele landet har tilgang til et mangfold av litteratur».
Dette er til forveksling likt formålsparagrafen i den gjeldande boklova frå 2013. Slike mål skulle ein tru ikkje var mulege å nå utan biblioteket, men institusjonen er ikkje nemnd med eitt ord i lova. Ifølgje medieforskar Georg Arnestad i Bok og Bibliotek nr. 2, 2012, blei verkefeltet den gongen innsnevra til «korleis detaljistprisen for bøker skal fastsetjast». Dette var, ifølgje Arnestad, mykje på grunn av ei omfattande utgreiing departementet hadde tinga frå to professorar, dei som sidan har dominert heile feltet, medrekna den offisielle norske gåveboka til den internasjonale bok-eliten då Noreg var gjesteland under bokmessa i Frankfurt i 2019. Og der biblioteket som litterært verkemiddel blei alvorleg ignorert.
Men denne gongen er kanskje ikkje dei to så sentrale? Det får berre dei vite som tilhøyrer «organisasjoner som melder interesse og som synes relevante». Då får ein «anledning til å møte hele arbeidsgruppen».
I alle fall kjem det visse signal om at lova KAN få meir med bibliotek å gjere:
Biblioteket tar saka #librarycase 